Geçtiðimiz günlerde Kazakistan Baþkaný Nursultan Nazarbayev görevinden istifa ettiðini açýkladý. Gündeme þok etkisi ile oturan "bu olayýn arka planýnda ne var" sorusu, beraberinde devreye girdi. Darbe mi yapýldý, zorlama istifa mý? Bu sorular ile Nazarbayev'in maðduriyeti bile düþünüldü. Hatta eski Sovyet coðrafyasýndaki bazý ülkelerdeki siyasi yorumlar, aksakal siyasetçinin zamanýnda görevini býrakmasýna alkýþ sesleri de devreye girdi.
Bunlar biraz aceleci yorumlar oldu. Çünkü Nazarbayev'in görevden gitmesinin siyasi alt yapýsýný görebilmek için peþ peþe gelen kararlara bakmak lazým. Nazarbayev hayatý boyunca "kalýcý lider" olarak sahnede olacak. Kýzý Dariga Nazarbayeva, her ne kadar tecrübeli ve zeki biri olsa da, istifanýn ardýndan gelen senatoya baþkan seçilmesi, meselenin siyasi hedefini ortaya koydu.
Nazarbayev ülkesi için önemli adýmlar atmýþ bir lider. Hiç kuþkusuz Kazakistan'ýn kaderinde önemli adýmlara imza attý. Çin-Rusya-ABD üçgeninde, kendisini ve ülkesini koruma çabalarý hep takdir edildi. Lakin son siyasi adýmlarý, ülkede monarþi siyasetin alt yapýsýný oluþturdu. Ve bu iyi örnek olarak tarihe geçmedi.
Yerine vekaleten atanan Tokayev, Nazarbayev kadrosu ve Rusya'nýn da sýcak baktýðý isim. Olabilir! Çünkü Rusya faktörü önem arz ediyor ve Putin'le anlaþarak yola devam etmesinde sakýnca yoktur. "Neden" diye sorarsanýz, Rusya kontrolü dýþý çevredeki geliþmeleri kabul etmiyor. Rusya Amerika'nýn Karadeniz'e yerleþme çabalarýný anlýyor. Çin'le arasýndaki ticaret savaþý nedeniyle, Orta Asya önem arz edeceðini ve sokak ayaklanmalarýnýn tecrübeye açýlacaðýný öngörmekte. Kazakistan gibi önemli bir devletin yönetiminin Nazarbayev'in saðlýðýnda saðlam ve kavgasýz baþkasýna geçmesini saðlamak gerekirdi. Ve elbette baþkent Astana'nýn "Nursultan" ismi ile deðiþtirilmesi yasasýnýn, yeni çiçeði burnunda baþkan tarafýndan teklif edilmesi ve bunun kabul görmesi hatta ülkedeki bütün büyük kentlerde ve köylerde esas caddelerin isimlerinin deðiþtirilerek "Nursultan" yapýlmasý, olayýn vahim tarafýný bize göstermiþ oldu.
Nazarbayev muhaliflerinin, baþkentin isminin deðiþtirilmesine itiraz etmesine polisin sert müdahalesi söz konusu oldu. Anlýyorum, Nazarbayev ülkesinde deðiþim yapma gerekliliðini hissetmekte. Lakin tüm aile bireyleri ve kadrolarý ile birlikte baþka fikir ve yönetime talip olan yeni fikirlere imkan vermeden "devam" demesi ve sözde istifa gayreti Kazakistan'ý ve Nazarbayev cazibesini gölgeledi. Bu deðiþime, hatta baþkentin isminin deðiþtirilmesinin Rus medyasýnda sýradan ve olmasý gereken durum olarak yansýmasý, gidiþatýn Rusya rengine iþaret etti. Nazarbayev Kazak milliyetçiliði ve onun üzerine Türk milliyetçiliði siyaseti inþasýna, son yýllarda kapý açtý. Bunu yaparken Ýslami cereyanlara kapýlarýný sonuna kadar kapattý. Ve eski komünist Nazarbayev, koyu Türk milliyetçisi profilinde karþýmýza çýktý. Yani Orta Asya'da, "Ýslam'a karþý koymanýn" en önemli yolunun "Türkçülük" üzerinden dizayn edildiðini giderek daha net görmeye baþladýk.
Evet Kazakistan önemli bir ülke ve bulunduðu yer nedeniyle çevredeki tüm siyasi kurgularý dikkate almak zorundadýr. Nitekim ki, Nazarbayev þimdiye kadar bu dengeyi iyi kurgulayabildi. Ama bu son adýmý "aksakal" olarak nitelendirdiðimiz bir devlet adamýnýn, Sovyet siyaset mektebinin sýnýrlarýndan dýþarýya çýkamadýðýný da bize göstermiþ oldu.
Evet, Kazakçanýn derin yer bulmasýný, Rusçanýn Kazakçayý asimile etmemesini önemsedi ve bu konuda önemli adýmlar attý. Ülkesinde Kazak kimliðini sosyolojide ve siyasi zeminde önemli kriter olarak oturtabildi. Refah seviyesinde deðiþimi saðlayabildi. Ülkesinin kimse ile kavga etmeden geliþmesini saðlayabildi. Ama tüm bu çabalarý bile Nazarbayev'in son siyasi hamlesinde gariplik aranmasýna engel olmadý. "Aksakal" tanýmý bile Nazarbayev'e, bu deðiþim modelinin anlamakta zorlanýldýðýnýn görmezden gelmemize yardým edemedi.
