Merkez Bankasý’nýn baðýmsýzlýðý- diye bir tekerleme var. Tanýmý net yapýlmadýðý için ve tanýmda görüþ birliði olmadýðý için, baðýmsýzlýk meselesi fil tarifi misaline benziyor: Kim nereden tutuyorsa o noktadan konuþuyor...
Fazla abartýlýrsa, baðýmsýzlýk konusunda Merkez Bankasý’nýn dünyadan ve ülkeden ayrý bir gezegen olduðu ve kendi kafasýna göre birþeyler yaptýðý sonucuna bile varýlýr ki yanlýþtýr. Merkez Bankalarý federe devlet, baðýmsýz eyalet deðildir. Devlet kurumlarý arasýnda uyum içinde çalýþmalarý beklenir. Takýmýn oyuncusudurlar. Takýmdan baðýmsýz olarak ve bireysel çabayla harikalar yaratýp pozisyon yaratýp gol atabiliyorlarsa ne ala. Ama baðýmsýzýz diye kendi kalelerine gol atmazlar, rakibe pas vermezler.
Baðýmsýzlýk konusunda ABD Merkez Bankasý FED’in en önde olduðu düþünülür. Ancak 2008 krizinden beri FED hem bütün ekonomiyi sýrtlayacak kadar öne çýkmýþ hem de Beyaz Saray ve Hazine ile daha yakýn takým oyununa girmiþtir. Krizden beri FED’in kitap ve gelenek dýþý para politikalarýyla ön almasý ve ekonomiyi kurtarmak için muhtelif deneylere giriþmesi, ilk bakýþta -baðýmsýzlýk- gibi görülse de, hem piyasa hem de Hazine ile yakýn uyuma dayanýr. Halen süren bu para politikasý deneylerinde baþarýsýzlýðýn ve hatanýn sorumluluðu ise FED’in üzerindedir. Eski Baþkan Bernanke’nin -bize güvenin- diye uygulamaya koyduðu bu kitap dýþý deneyler için -Teoride çalýþmaz, ama uygulamada baþarýyla çalýþýyor- dediði hâlâ hatýrlanmakta.
Geçenlerde FED Cleveland Bölge Baþkanlýðý çalýþmasý olarak yayýnlanan bir araþtýrma, FED’in baðýmsýzlýðýnýn -ince nüanslara baðlý, deðiþken ve nihayetinde kýrýlgan bir konsept olduðunu- yazýyor. Türkçesi, baðýmsýzlýk ilke olarak var, kaðýt üzerinde var, FED kendi baþýna korumak istiyor, genel iþleyiþ açýsýndan önemli, ancak uygulamada baðýmsýzlýk, durum vaziyetine göre deðiþiyor, inceliyor, derinleþiyor, bazen kýrýlýyor, bazen de onarýlýyor.
Araþtýrma resmi FED görüþü deðil, yarýn bir baþkasý da tersini yazabilir, ancak 2. Dünya Savaþýndan beri bakýnca FED’in -isterse kýyamet kopsun- havasýnda olmadýðýný, devletin-hükümetin isteklerine ve ihtiyaçlarýna sýrt dönmediðini gösteriyor. Hatta taným da yapýlmýþ: Hükümet içinde baðýmsýz, ama hükümetten baðýmsýz deðil.
2008 krizinden beri FED -tek çare ve kurtarýcý- olduðu için siyasi ortama daha yakýn durdu. Kongre sunumlarý, oturumlar zaten geleneksel, ancak Cumhuriyetçi muhalefet, FED adýmlarýnýn Obama Yönetimine yaradýðýný zaman zaman söylüyor. FED’in hepten kaldýrýlmasýný isteyen Cumhuriyetçiler de var. Öte yanda ekonominin düzelmesinin herkesin yararýna olduðu saðduyusu, siyasetin iki kanadýnda da mevcut.
Bernanke Cumhuriyetçiydi, Cumhuriyetçi Baþkan tarafýndan atandý, ancak siyasi görüþünden çok, ehil olduðu için atandý. Bayan Yellen’in atamasýnda ise kriz sonrasý koþullarýn dayattýðý -devamlýlýk- ve -piyasa dostu baþkan- ihtiyacý rol oynadý. Yellen, krizden beri 7-8 yýldýr yýldýr pek konuþulmayan -çifte FED misyonu- rotasýna geri dönmeye çalýþýyor: Enflasyonla mücadele ve tam istihdamý saðlama... Enflasyon þöyle böyle, ama istihdam deyince Demokrat-Cumhuriyetçi ayýrmýyor, herkes kulak kesiliyor.
FED baðýmsýzlýðý meselesini asýl devlet kepenk kapattýðý zaman izlemek ve tartýþmak gerekirdi. Kongre’deki kilitlenme sonucu bütçe çýkmayýp ödenekler kesilince, devlet de maaþ ödeyemez ve hizmet yapamaz duruma gelince yük, acil durum için gönüllüler ve iskelet kadrodan oluþan Hazine ile FED’e kalmýþtý. Kepenk meselesi ABD’nin temerrüde düþmesi boyutuna gitmedi, ama oralara gelinseydi, FED’in baðýmlý-baðýmsýz ya da iþe yarar-yaramaz demeyip, ateþe atlayacaðý biliniyor ve bekleniyordu.
Cleveland FED’in araþtýrmasýnda eski baþkanlardan Greenspan’ýn, 2000 yýlýnda Avrupalý G-7 ülkelerinden gelen baský ve Hazine’nin isteðiyle döviz piyasasýna müdahale ettiði anlatýlýyor: Siyasi istekti, FED olarak hayýr diyebilirdik, ama dýþarýsý ABD hükümetinde bölünme olduðunu görecekti... Yani o zaman Greenspan da takým oyununu bozmamýþ... O zaman Avrupa’dan, dýþarýdan gelen istek boyutu da ilginç. Bugün de dünya ekonomileri hâlâ Merkez Bankalarý’na muhtaç, üstelik -FED’in deneylerinin Geliþen Piyasalarý bozduðu- þikayeti sürüyor. Bundan sonra FED konusunda dýþ dünyanýn istekleri ve talepleri giderek artacak.
twitter.com/selimatalayny
