Dolar yükseliyor, petrol düþüyor, ruble dahil geliþen ülke paralarý deðer yitiriyor. Petrolün düþüþü üzerinden hesaplar ve planlar deðiþiyor. ABD açýsýndan dolarýn yükselmesi iç ve dýþ sorun yaratacak bir durum, ancak þimdilik kura yönelik bir giriþim beklenmiyor.
Rusya açýsýndan rublenin düþüþü asla ekonomik bir sonuç deðil. Rusya doðrudan ABD’yi -Moskova’da rejim deðiþikliði- için çaba harcamakla suçladý. Dýþiþleri Bakan Yardýmcýsý Ryabkov, Rusya’ya yönelik yaptýrýmlarýn hesapta Ukrayna konulu olduðunu, ancak esasta Rusya’da rejim deðiþikliði hedeflendiðini söyledi. Ryabkov, dün meclis brifinginde, ‘Rusya’da rejim deðiþikliði için sosyal ve ekonomik koþullarýn yaratýlmak istendiðini’ söyledi. Düþük petrol ve düþük ruble bu sosyal ve ekonomik koþullar arasýnda sayýlabilir. Asýl önemlisi: Moskova durumu böyle okuyorsa o zaman her olayý kendi varlýk ve güvenliðine yönelik -tehdit- olarak algýlayacak ve ona göre karþýlýk verecek.
Dolarýn yükselmesi kendiliðinden gelmedi... Japon Yeni ve Euro, ilgili merkez bankalarýnýn gizli ve açýk müdahaleleriyle zayýfladý. Avrupa ve Japonya merkez bankalarýnýn yine geniþleyecekleri algýlandý ve bankacý deyimiyle: Dolu bir çamaþýr sepeti içinde daha az kirli çamaþýr olan dolar, deðer kazandý.
Dolarýn yükselmesi ve petrolün düþüþü kýsa vadede hem de tam bu Noel alýþveriþ mevsiminde ABD için olumlu. Tüketici benzine ve ýsýnmaya harcayacaðý parayý, alýþveriþe harcayacak. Üstelik dolar yükseldiði için ithal mallar daha ucuza gelecek. Ýdeal bir Noel alýþveriþ mevsimi... Sonra? Sonra yüksek dolarýn ve düþük petrolün kimin canýný daha fazla yakacaðýna bakacaðýz... ABD’nin mi, yoksa dünyanýn mý caný daha fazla yanacak?
Ýlk bakýþta, geçen haftaki yüksek istihdam verisi, ABD ekonomisinin 5 yýldýr beklenen ivmeyi yakaladýðýna iþaret. Öte yanda düzgün verinin bir istatistik hatasý olduðunu savunanlar var. O tartýþma hep vardý, sürüyor... Baþkan Obama bile ‘Son istihdam rakamý balon deðil’ dedi. Baþkan iyi veriyi savunmak zorunda hissediyor kendini. Veriden ikna çýkarmak için Baþkanýn ifadesine neden gerek var?
Ayrýca, düþük petrol fiyatýnýn, enerji þirketlerinin yatýrým bütçelerini ve kârlarýný düþüreceðine yönelik açýklamalar baþladý. Burada soru: Dolardan ve düþük petrolden giden, baþka yerden gelecek mi, yoksa boyadan mý kazanýlýyor?
Ve hep dolaþtýrýlan soru: FED faiz artýþý beklenenden önce gelirse ne olur? Yani yýl ortasýna kadar istikrarlý veri olmazsa, ilk adým faiz artýþý yýl sonuna kayabilirdi. Ondan erken faiz artarsa ne olur? Tekrar: Artacak olan da sadece bir adým.
Esasta ABD ekonomisinin kendi faiz artýþýna dayanýp dayanmayacaðý hâlâ soru iþareti... Son bir haftadýr ABD bono faizlerindeki aþýrý dalgalanma, piyasanýn rahat olmadýðýný, paniðe yakýn durduðunu gösteriyor. Borsa rekorda, kimse memnun deðil. Bunlar büyüyen ve rahat büyüme yoluna girmiþ ekonominin halleri deðil.
Ve de önceki gün Merkez Bankalarýnýn Bankasý BIS’in dolar raporu geldi. Özetle diyor ki: Geliþmiþ ülkelerde dolar borçlanmasý göklere çýktý. Dolar yükselmeyi sürdürürse sistemik krizler çýkabilir. Onlarýn asýl baktýðý Çin, Hindistan, Brezilya. Dolar yükselmesi, FED’in faiz artýþýyla daha da kökleyecek... Yani öyle bir ortam ki, ABD büyümesinin inandýrýcýlýðýnýn tartýþýldýðý ortamda FED kazara tek adým faiz artýrýrsa, dünya ekonomik krizi çýkabilir. Bu nasýl ekonomik canlanmadýr?
ABD’de yýlbaþýndan beri -uzun dönemli durgunluk- diye bir durum tartýþýlýyor. ABD’ye Hazine Bakanlýðý yapmýþ, FED Baþkanlýðýnýn kýyýsýna gelmiþ, niyeti gündemi tartýþýlmayacak netlikte ve dobra bir ekonomist olan Larry Summers diyor ki: Son iyi veriye raðmen, ABD (ve Batý) uzun dönemli durgunluk içinde olabilir... Bir-iki iyi veri durumu deðiþtirmez.
Summers’ýn asýl dediði: ABD ekonomisi normal faiz düzeyine dayanacak bir büyümede deðil... Yani: Normal faiz artýþýna dayanamayacak bir ekonomi var, onun para birimi dolar yükseliyor ve bu yükseliþ devam ederse, ABD dahil her yerde hasar yaratacak. 2015’in þimdiden görünen manzarasý budur.
