ABD’de akýllara ziyan iþler oluyor. Kongre bütçe geçirmedi, bütçe yokluðunda devlet kilitlendi... Parasýz kalan devlet daireleri hizmeti kesti, çalýþanlarý da ücretsiz izine yolladýlar... Tam bir kriz.
ABD siyaseti aylardýr bölünmüþ durumda. Bölünmüþ siyaset milim uzlaþmadan birbirini yýpratma çabasýnda. Obama ve Demokrat Partisi Senato’ya hakim. Muhalif Cumhuriyetçi Parti de Temsilciler meclisine... Meclisin iki kanadý uzlaþamayýnca konu kilitleniyor.
Hesapta mesele bütçe. Muhalefet bütçeyi týkadý... Bütçeyi týkamalarýnýn asýl nedeni ise Baþkan Obama’nýn geçirdiði saðlýk sigortasý yasasý. Yasa herkesi sigorta olmaya zorunlu kýlýyor. Genelde faydalý bir yasa. 2009 yýlýnda geçmiþ, kesinleþmiþ, iþ bitmiþ, ama muhalefet her vesileyle bu yasayý durdurmaya çalýþýyor.
Muhalefet de bir ilginç... 2007 ekonomik krizinden sonra Cumuriyetçi Parti içinde Çay Partisi denen bir fraksiyon doðdu. Fraksiyon Kongre’nin yüzde 20’sine, genel oyun da yüzde 10’una hakim. Ekonomik krizin merkezi idarenin yanlýþlarýndan ve devletçi-sol politkalardan çýktýðýný öne sürüyorlar. Aralarýnda çok zenginler, merkezi idare karþýtý liberaller, evanjelist grup temsilcileri var. Baþkent Washington ne derse -Hayýr- demeye kurgulanmýþ bir grup. Ýçinde olduklarý Cumhuriyetçiler’le de kavga ediyorlar.
Ve bu fraksiyon, Cumhuriyetçi Parti’yi de yönlendirip, Obama ve Saðlýk Sigortasý’na savaþ açtý. Sigortayý yok etmek için bütçeyi týkadýlar. Bütçe týkanýnca devlet kepenk kapattý. Zorunlu olmayan elemanlar eve yollanýyor, ücretsiz izinli sayýlýyor.
Olay buraya kadar sýnýrlý etki yapýyor. ABD’de ‘devlet’ baþkent dýþýnda pek dikkati çekmez, ülke içinde ‘devlet’ görünür halde deðildir. O yüzden meteoroloji dairesinin, Çalýþma Bakanlýðý’nýn ya da NASA uzay dairesinin kapanmasýnýn günlük hayata fazla etkisi yok. Ancak kepenk kapanýnca evine yollanan memur maaþ alamadýðý için cüzdanýndan yaralý.
Asýl sorun, bu iþ ABD Hazinesi’ni iflasa götürebilir. Bütçe dýþýnda ABD Hazinesi’nin borcunu çevirmesi için Kongre’den yetki almasý gerek. Kilitlenen Kongre onu da yapmýyor. Ve Hazine eldeki parayla 17 Ekim civarýna dek idare edebiliyor. Sonrasýnda ise parasý bitiyor. Parasý biten Hazine vadesi gelen borcu ödeyemezse, temerrüde düþer, yani iflas etmiþ sayýlýr.
ABD Hazinesi’nin borcunu ödememesi, ülke içinde aðýr çalkantý yaratýr, faizi fýrlatýr, dolarý indirir ve ABD ekonomisini resesyona iter. Böyle bir olay dünya piyasalarýný da sallar. ABD Hazine tahvilleri -sýfýr riskli- sayýlan kaðtlardý. Yani ABD Hazinesi’nin asla iflas etmeyeceði düþünülürdü. Þimdi güvenilen daðlara kar yaðýyor.
ABD piyasalarý hâlâ bu temerrüt durumunun olmayacaðýný ve Kongre’nin son dakikada çözüm bulacaðýný düþünüyor. Bu varsayýmda sorun þu: Siyasi kilitlenme derin. Uzlaþmak -teslim olmak/teslim almak- sayýlýyor. En keskin biçimde yerinde duran siyaset uzlaþmaz. Bu saate kadar yaþanan siyasi kilitlenme ve kepenk kapatmanýn da olmamasý gerekiyordu, ama oldu. Demek ki siyaset kontrolsüz kalýp, arzu edilmeyen sonuçlara çarpabiliyor. Temerrüt olayý da böyle. Olursa, istenmeden, kazara olacak.
Olay, Amerikan demokrasisi açýsýndan da vahim sonuçlar taþýyor. Demokrasi kültürü, deniyordu... Olan ise: Karþýsýndakine tahammül bile yok. Kimse kimseyi dinlemiyor. Karþýsýndakini neredeyse -düþman- sayacaklar... Sonra uzlaþma, demokrasinin esasýydý, o da yok. Uzlaþma ve pazarlýk yok... Demokratik denge, desek o da hasarlý. Çünkü koca Cumhuriyetçi Parti’yi bir azýnlýk fraksiyonu ele geçirdi. Sistem hesapta dengelere oturuyordu. Nasýl dengeyse, yasama meclisi bütçe çýkarmayýp sistemi kilitledi. Siyaset ekonomiden hesapta ayrýlmýþtý. Aksine, Hazine’yi iflas ettirecek kadar müdahil. En önemlisi ABD demokrasisine dünyada özenilirdi, örnek alýnýrdý. Son geliþmelere bakýnca, dünyaya örnek olacak birþey yok. Aksine -aman böyle olmayalým- diye dünya ibretle izliyor. ABD’de halen örnek alýnacak ya da özenilecek bir durum yok. Durum ibretlik.
twitter.com/selimatalayny
