Kýdem tazminatý her zaman gündemde olan, iþçi ve iþveren arasýnda en fazla anlaþmazlýk yaþanan konularýn baþýnda gelmektedir.
Ýþ mevzuatýmýzda kýdem tazminatý, iþ sözleþmesinin sona erdiði her durumda deðil yalnýzca kanunda öngörülen þartlarýn saðlanmasý halinde verilmektedir.
Kýdem tazminatýndan 4857 sayýlý Ýþ Kanunu, 5953 Sayýlý Basýn Ýþ Kanunu ve 4373 Deniz Ýþ Kanunu'na tabi çalýþanlar yararlanabilmektedir.
Kýdem tazminatýnýn Ýþ Kanunu açýsýndan incelenmesi gerekirse, 1475 sayýlý mülga Ýþ Kanunu'nun yürürlükte olan 14'üncü maddesinde kýdem tazminatýna hak kazanma koþullarý hüküm altýna alýnmýþtýr.
Bu koþullar þu þekildedir:
1. Ýþveren tarafýndan 4857 Saylý Ýþ Kanunu'nun 25'inci maddesinin II numaralý bendinde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarýna uymayan haller ve benzeri nedenler dýþýnda iþ sözleþmesinin feshedilmesi durumu.
2. Ýþçi tarafýndan 4857 Sayýlý Ýþ Kanunu'nun 24'üncü maddesinde sayýlan nedenlerden dolayý iþ sözleþmesinin feshedilmesi durumu.
3. Muvazzaf askerlik dolayýsýyla iþ sözleþmesinin feshedilmesi durumu. (Bedelli askerlik için de geçerlidir.)
4. Ýþçinin baðlý bulunduðu kanunla kurulu kurum veya sandýklardan yaþlýlýk, emeklilik veya malullük aylýðý veya toptan ödeme almasý amacýyla iþ sözleþmesinin feshedilmesi durumu.
5. Kadýn iþçinin evlendiði tarihten itibaren bir yýl içerisinde kendi rýzasý ile iþ sözleþmesini sona erdirmesi durumu.
6. Ýþçinin ölümü sebebiyle iþ sözleþmesinin sona ermesi.
7. Sigortalýlýk süresi ve prim ödeme gün sayýsýný tamamlayarak emeklilik yaþýný bekleyen iþçilerin (yaþ dýþýnda emeklilik) kendi istekleri ile iþten ayrýlmalarý durumu.
Yukarýda yazýlý þartlardan herhangi birini saðlayan ve iþverenin bir veya birkaç iþyerinde toplam bir yýl kýdem süresi bulunan iþçilere, iþveren tarafýndan kýdem tazminatý ödenmesi kanuni bir zorunluluktur.
Bir yýllýk kýdem süresinin baþlamasý, iþçinin iþyerinde çalýþmaya baþladýðý tarihi ifade eder. 4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 15'inci maddesinde hüküm altýna alýnan deneme süresi de kýdem süresinin baþlangýcý olarak kabul edilmelidir.
Ýþ sözleþmesinin sona erdiði tarih ise kýdem süresinin sonunu ifade etmektedir.
Fakat, iþ sözleþmesi Ýþ Kanunu'nun 17'nci maddesinde hüküm altýna alýnan ihbar süresi kullanýlarak sonlandýrýlacaksa, kýdem süresinin sonu ihbar süresinin bittiði tarih olacaktýr.
Kýdem tazminatý hesaplanýrken süreklilik arz eden para veya parasal karþýlýðý olan tüm menfaatler (ücret, prim, ikramiye, yemek yardýmý, taþýt yardýmý vb.) dikkate alýnýr. Süreklilik arz etmeyen ödemeler ise kýdem tazminatý hesabýnda dikkate alýnmamaktadýr.
Ancak kýdem tazminatý ödemesi "kýdem tazminatý tavaný" ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Diðer bir anlatýmla kýdem tazminatý tavanýný aþan tutarlar "kýdem tazminatý" olarak nitelendirilememektedir. Bu husus kýdem tazminatýndan yapýlacak kesintiler açýsýndan önem arz etmektedir.
2024 yýlý birinci dönem kýdem tazminatý tavaný 35.058,58 TL'dir. Bu tutara kadar yapýlacak kýdem tazminatý ödemelerinde yalnýzca damga vergisi kesintisi yapýlmaktadýr.
Kýdem tazminatý tavanýný aþan tutarda yapýlacak ödemelerden sosyal güvenlik primi, gelir vergisi ve damga vergisi kesintilerinin yapýlmasý zorunluluktur.
