Kýdem tazminatý, çalýþma hayatýnda en fazla merak edilen, soru sorulan, araþtýrma yapýlan ve okunan konularýndan birisidir. Öyle ki milyonlarca çalýþaný yakýndan ilgilendiren kýdem tazminatý, hem çalýþanlarýn hayallerini gerçekleþtirme fýrsatý ve hem de iþyerine baðlýlýðýn bir nevi ödülü olarak kabul ediliyor.
1475 Sayýlý eski Ýþ Kanunu'nun 14'üncü maddesinde gösterilen fesih hallerinde, en az bir yýllýk çalýþmasý olan iþçiye veya iþçinin vefat etmesi halinde de bu iþçinin hak sahiplerine iþveren tarafýndan son brüt kazancýna göre kýdem tazminatý ödenmesi gerekiyor.
Kýdem tazminatý, esasen ayný iþyerinde veya ayný iþverene ait iþyerlerinde bir yýlýný tamamlayan ve iþ sözleþmesi belirlenmiþ durumlarda sona eren Ýþ Kanunu kapsamýnda belirsiz süreli iþ sözleþmesine göre çalýþan iþçilere ödenebilmektedir. Ancak, belirli süreli iþ sözleþmelerine göre çalýþan iþçiler de evlenme, askerlik, emeklilik vs. gibi nedenlerle kýdem tazminatý ödenebilmekle birlikte, sözleþmede belirlenen sürenin kendiliðinden son bulmasý halinde veya taraflarýn anlaþarak sözleþmeyi sona erdirmeleri durumunda kýdem tazminatý ödenmez.
Kýdem tazminatý feshe baðlý haklardan birisi olmakla birlikte, iþ sözleþmesinin istifa gibi tazminat ödenmeyecek nedenlerle sona erdiði durumlarda talep hakký doðmaz. Diðer bir deyiþle Kýdem tazminatýnýn söz konusu olabilmesi için Ýþ Kanunu kapsamýndaki iþçinin en az bir yýllýk kýdeminin olmasý yanýnda ayrýca iþ sözleþmesinin Kanunda belirtilen þartlarla feshedilmesi gereklidir. Kýdem tazminatý feshe baðlý ödense de bazý özel durumlar mevcuttur. Bunlar kadýn iþçinin evlenmesi, emekliliðe hak kazanma ve askerlik gibi kanunda özel olarak düzenlenen durumlardýr. Bu özel durumlarýn diðer bir ortak özelliði ise kýdem tazminatý ödeniyor olsa bile ihbar süresinin gündeme gelmemesidir.
Kadýn iþçilerin evlendiði tarihten itibaren bir yýl içerisinde kendi arzusu ile iþten ayrýlmasý halinde kýdem tazminatýna hak kazanmasý mümkündür. Evlenme nedeniyle kýdem tazminatý alýnabilmesi için üç þartýn gerçekleþmesi gerekir: Bunlardan birincisi kadýn iþçinin iþ sözleþmesinin devam ediyor olmasýdýr. Yani kadýn iþçi, iþten ayrýldýktan sonra evlilik öne sürülüp kýdem tazminatý isteyemez. Ýkincisi ise, evlilik tarihinden itibaren 1 yýl içinde iþ sözleþmesinin feshedilmesi; üçüncüsü ise kadýn iþçinin fesih tarihinde en az bir yýllýk kýdeminin olmasýdýr.
Erkek çalýþanlarýn bu imkândan yararlanmasý mümkün deðildir.
Ýþ sözleþmesinin baðlý bulunduklarý kanunla veya Cumhurbaþkanlýðý kararnamesiyle kurulu kurum veya sandýklardan yaþlýlýk, emeklilik veya malullük aylýðý yahut toptan ödeme almak amacýyla sona erdirilmesi halinde kýdem tazminatý ödenir. Bir diðer ifadeyle emeklilik için gerekli olan yaþ, prim ödeme ve sigortalýlýk yýlý þartýný saðlayanlar, emekliliðe hak kazanmalarý nedeniyle iþ sözleþmesini sona erdirilebilir, bu halde kýdem tazminatýný iþverenden talep edebilirler.
Askerlik veya kanundan doðan çalýþma ödevi ile iþten ayrýlma, iþ sözleþmesinin fesih yollarýndan birisidir. Buna göre, iþçinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle iþ sözleþmesini sona erdirme hakký vardýr. Muvazzaf askerlik dolayýsýyla iþ sözleþmesinin feshedilmesi durumunda iþçiler kýdem tazminatý almaya hak kazanýrlar.
Buna göre, iþ sözleþmesinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle iþçi tarafýndan feshedilmesi halinde, iþçi kýdem tazminatý almaya hak kazanýr, ancak ihbar tazminatý alamaz.
