Önce iþsizlik vuruyor... Sonra hane halký, eðer varsa, teker teker iþini kaybediyor... Evin aylýk taksiti ödenemiyor, kredi kartlarý birikiyor, sonra kartlarý banka iptal ediyor... Ýþ yoksa, ekmek de yok. Þanslýysan, belediyeden yiyecek kuponu alýp biraz karnýný doyuruyorsun.
Ayný sýrada kentin hizmetleri aksýyor... Sokak lambalarý karardýðýnda deðiþtiren olmuyor. Çöp toplanmýyor. Ambulans çaðrýldýðýnda araç normal süre olan 5-7 dakika yerine þanslýysan 15-20 dakikada geliyor... Ve de mahallede birisi makineli tüfekle ateþ açarsa, ihbarda bulunduktan sonra polisin gelmesi bir saati buluyor.
Sonra aile umutsuzluk içinde evi terk edip baþka bir kente daðýlýyor. Hemen her Amerikan evinde bir köpek olur. Kendini besleyemeyen aile, köpeði de sokaða býrakýyor, terk ediyor. Ýþ terk, köpek terk, ev terk, kent terk.
Detroit kentine hoþ geldiniz... Kent mahkeme kararýyla iflas etti. Yani mahkeme kentin bir hesaba göre 11 milyar, bir hesaba göre 18 milyar borcunu artýk ödeyemeyeceðini, emekli maaþlarý dahil hiçbir polis, itfaiye, saðlýk görevlisi, elektrik sayaç okuyucusu ya da öðretmenin maaþýnýn garanti olmadýðýný kararlaþtýrdý. Emekli maaþlarý hesapta anayasa korumasý altýndaydý: Deðilmiþ... Yýlda 20 bin dolar maaþ alan ve açlýk sýnýrýnýn zaten altýnda olan emekli 3 bin dolar alacak, o da þansý varsa.
Detroit, ABD tarihinin en büyük kent iflasýyla tarihe geçti. Kentin iflasý þu demek: Belediye ve vilayetin-devletin yaptýðý bütün hizmetler ve bu hizmetleri vermekle görevli olanlar için bütçe yok, maaþ yok, para yok... Kentin iflasý demek: 18 milyar alacaðý olanlara -Þeker kardeþim, alacaðýnýz olan her bir dolar için en fazla 15-16 cent alýrsýnýz- demek... Sonra kentin 30-40 yýllýk yeni borç bulmasý gerekecek. Kuþaklar sonra ödenebilecek borçlar bu þekilde yapýlandýrýlacak, kent gelir için yeni vergi koyacak, gelir yaratmak için malvarlýðý satacak, yaratýcýlýðýný kullanarak yeniden iþlemeye çalýþacak... Eðer þansý varsa.
Detroit ABD tarihinde -Otomobil Kenti- diye geçer. ABD oto endüstrisi 1900’lerde bu kentte doðdu, büyüdü. Bir zamanlar 2 milyon nüfusu ile ABD’nin dördüncü büyük kentiydi. Þimdi 700 bin nüfus ya var ya yok. O nüfusun da üçte biri açlýk sýnýrýnýn altýnda... Detroit hâlâ ABD’nin 18. büyük kenti, ama kent boþalýyor.
2008 kriziyle birlikte týrmanan iþsizlik ve sefalet Detroit’i boþaltýyor. 350 bin hane var, bunlarýn 80 bini terkedilmiþ, boþ... Mahalleler sokaklar ölü, hayalet kent. Boþ evler ya suç faaliyetleri için ya da zevkine yakýp tutuþturmak için kullanýlýyor. O kadar çok yangýn çýkýyor ki, itfaiye yetiþirse, küllere yetiþiyor... Sokak lambalarýnýn yarýsý yanmýyor. Ampulleri deðiþtirecek para yok. Zaten ampul de yok... Elektrik þebekesi var-yok arasýnda. Parklarýn üçte ikisi kapanmýþ.
Mahalle arasýnda silah sesleri, günlük hayatýn parçasý. Suç oraný, ABD rekoru kýrýyor. Bu arada, Detroit -siyahlarýn- kara derililerin kenti. Polis de müflis. Son 10 yýlda polis sayýsý yüzde 40 azalmýþ. Suç dosyalarýnýn ancak yüzde dokuzu çözülüp sonuca baðlanýyor.
Ve köpekler... 700 bin nüfuslu þehirde baþýboþ en az 50 bin köpek var... Afrika’daki kuzenlerini kýskandýracak biçimde sokaklarda dolaþýp, çöplere dalýp, gelene geçene saldýrýyorlar... Hepsi fifi deðil, vahþi-yýrtýcý köpekler. Detroit bataðýnda daha da vahþileþmiþler.
Dert: Detroit’i nasýl kurtaracaðýz- deðil... Dert: Alacaklýlara biraz para nasýl bulunacak, sonra yeni borç nasýl alýnacak. Mevcut alacaklýlarý bir þekilde ikna etmezsen, yeni para da bulamazsýn... Ýkna þekli, borcu az sil, ama faiz al... Detroit’in gelecek kuþaklarý sonra öder... Gelir için kentin önemli binalarýný satmak, bir fikir. Falanca þirket giderek kötüleyen bir kentte neden bina alsýn, alýp da hangi iþte, istihdamda kullansýn? Kent merkezinde General Motors otomobil þirketinin gökdeleni bir þaka gibi duruyor. GM 2008 krizinde batmýþ, Washington tarafýndan kurtarýlmýþtý. Merkezi hükümet banka ve mümkünse oto þirketi kurtarýyor, belediyeleri kurtarmaya ise girmiyor.
Gelir için diðer parlak fikir: Kent müzelerindeki deðerli sanat eserlerini satmak. Van Gogh, Matisse tablolarý, heykeller falan var... Meþhur müzayede evi, eserlere þöyle bir bakmýþ: En fazla 900 milyon dolar eder- diyor. 18 milyar alacaktan söz ediyoruz. Daha iyimserler, 2.5 milyar- diyor... Yine devede kulak. Üstelik müzeyi de satarsan, kentin olmayan karizmasý eksiye inecek. Ýtfaiye maaþlarý için Van Gogh satma fikri, sanat meraklýlarýný dehþete düþürürken, bankerlere ve maaþ bekleyenlere makul geliyor. Hem sanat toplum için deðil mi! Ancak bu kez Detroit’i sanat da, siyaset de kurtaramýyor.
twitter.com/selimatalayny
