Sosyal sigortalarýn ayýrýcý ve belirleyici özelliklerinden biri zorunluluk ilkesidir.
Diðer bir anlatýmla sosyal sigortalý olup olmamak, bireylerin tek taraflý olarak iradelerine býrakýlmýþ bir karar deðildir.
Buna karþýn, 5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Kanunu kapsamýnda zorunluluk ilkesine, "isteðe baðlý sigorta" tekniði ile istisna getirilmiþtir.
Ýþten ayrýlmýþ olanlar, çalýþmayanlar, ev hanýmlarý, öðrenciler gibi aktif þekilde iþ hayatýnda olmayanlar, emeklilik haklarýný elde edebilmek amacýyla isteðe baðlý sigorta primi ödeyebilmektedir. Ýsteðe baðlý sigorta primi ödenen süreler 4/B (Bað-Kur) kapsamýnda sayýlmaktadýr.
Ýsteðe baðlý sigorta uygulamasý, sigortalýnýn malullük, yaþlýlýk ve ölüm sigortalarý ile genel saðlýk sigortasý yönünden sigortalýlýklarýný kendi istekleriyle devam ettirerek, emeklilik için öngörülen prim ödeme gün sayýlarýný tamamlamalarýna imkân veren bir uygulama olarak ifade edilebilir.
Ýsteðe baðlý sigorta prim oraný, prime esas kazancýn alt sýnýrý ile üst sýnýrý arasýnda, sigortalý tarafýndan belirlenen prime esas aylýk %32'sidir. Bunun % 20'si malûllük, yaþlýlýk ve ölüm sigortalarý primi, %20'si genel saðlýk sigortasý primidir. Buna göre 2024 yýlý için; prime esas günlük kazanç alt sýnýrýndan kazanç beyanýnda bulunan bir isteðe baðlý sigortalýnýn ödemesi gereken aylýk asgari prim tutarý 6.400,80 TL'dir.
Bu kapsamda, isteðe baðlý sigortalýlýðýn en net özelliði, sosyal sigortada zorunluluk ilkesinin aksine, bu sigortalýlýk iliþkisinin kurulup kurulmamasýnýn, sigortalýnýn iradesine býrakýlmýþ olmasýdýr. Ýsteðe baðlý sigortadan yaralanýp yararlanmayacaðýna karar vermek ya da her zaman bu sigortadan vazgeçebilmek, kiþinin iradesine tabidir.
Bu kapsamda isteðe baðlý sigortalýlýktan yararlanmak isteyen bireyler, belirli koþullarý yerine getirmeleri hâlinde prim ödedikleri süre boyunca kendileri; ölümleri halinde ise hak sahipleri, zorunlu sosyal sigortanýn uzun dönemli sigorta kollarýnýn saðladýðý tüm yardýmlardan yararlanma imkâný bulacaklardýr.
Türkiye'de ikamet edenler ile Türkiye'de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleþmesi imzalanmamýþ ülkelerdeki Türk vatandaþlarýndan;
· 18 yaþýný dolduran,
· 5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Kanunu'na tabi zorunlu sigortalý olmayý gerektirecek þekilde çalýþmayan,
· Sigortalý olarak çalýþmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalýþan ya da tam gün çalýþmayanlar,
· Kendi sigortalýlýklarý nedeniyle Türkiye'de sosyal güvenlik kanunlarýna göre malullük veya yaþlýlýk aylýðý almayanlar,
Ýsteðe baðlý sigortalý olabilmektedir.
5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Kanunu'nun yürürlük tarihinden önce mülga kanunlara göre isteðe baðlý sigortaya devam edenlerin herhangi bir iþleme gerek kalmaksýzýn Kanun kapsamýnda isteðe baðlý sigortalýlýklarý devam ettirilmektedir.
Ýsteðe baðlý sigortalýlýk, müracaatýn Sosyal Güvenlik Kurumu kayýtlarýna intikal ettiði tarihi takip eden günden itibaren baþlar.
Örneðin, 23.10.2024 tarihinde isteðe baðlý sigortalýlýk baþvurusunu yapan kiþinin, isteðe baðlý sigortalýlýðý 24.10.2024 tarihinden itibaren baþlayacaktýr.
Ýlk defa isteðe baðlý sigortalý olmak isteyenlerin, örneði Sosyal Sigorta Ýþlemleri Yönetmeliði ekinde yer alan "Ýsteðe Baðlý Sigorta Giriþ Bildirgesi" ile ikametgahlarýnýn bulunduðu Sosyal Güvenlik Ýl Müdürlüklerine/Sosyal Güvenlik Merkezlerine giderek baþvurmalarý gerekmektedir.
Ek olarak e-Devlet üzerinden de online baþvuru yapýlmasý da mümkündür.
Tekrar isteðe baðlý sigortalý olmak isteyen sigortalýlarýn ise talep dilekçesi ile Sosyal Güvenlik Kurumuna müracaatlarý yeterli olacaktýr.
Ýsteðe baðlý sigortalýlýktaki prime esas kazançlar ile prim ödeme gün sayýlarý kýsa vadeli sigorta kollarý bakýmýndan dikkate alýnmayacaktýr.
Son olarak, isteðe baðlý sigortalýlýk;
· Ýsteðe baðlý sigortalýlýðýný sona erdirme talebinde bulunanlarýn, primi ödenmiþ son günü takip eden günden,
· Aylýk talebinde bulunanlarýn, aylýða hak kazanmýþ olmak þartýyla talep tarihinden,
· Ölen sigortalýnýn ölüm tarihinden,
Ýtibaren sona erecektir.
