Piyasadaki bazý sözde saðlýk uzmanlarýnýn önerileriyle kýrmýzý pancar tüketimi ve dolayýsýyla fiyatý son yýllarda çok yükseldi. Ancak kýrmýzý pancarýn yüksek miktarda tüketilmesiyle gerçekten saðlýklý olabilir miyiz? Henüz belirsiz!
itrat-nitritler bakýmýndan zengin sebzeler arasýnda kýrmýzý pancar son yýllarda dikkat çekiyor. Azot oksit’in (NO) damar geniþletici etkisine baðlý olarak günlük beslenmemizle aldýðýmýz kýrmýzý pancar gibi nitrat bakýmýndan zengin meyve ve sebzelerin yüksek tansiyonu düþürdüðü bildirilmektedir. Yeni yayýmlanan bir meta analiz çalýþmasýnda son altý yýlda kýrmýzý pancar suyunun kan basýncý üzerindeki etkisini inceleyen bilimsel ölçekli 16 klinik çalýþmanýn sonuçlarý deðerlendirilmiþ. Toplam 254 kiþiyi kapsayan çalýþmalarda kýrmýzý pancar suyunun 2 saatle 15 gün arasýnda uygulanmasýyla büyük tansiyonda çok daha belirgin olmak üzere, yüksek tansiyonu düþürdüðü sonucuna varýlmýþ. Ancak bu konuda daha uzun süreli klinik araþtýrmalara ihtiyaç duyulduðu belirtiliyor.
2013 yýlýnda yayýmlanan bir çalýþma nitrat-nitrit-NO yolaðýnýn kan basýncýnýn kontrolü bakýmýndan önemini daha net bir þekilde ortaya koyuyor. Saðlýklý gönüllülere bir hafta süreyle düþük nitrat-nitrit içerikli beslenmenin yaný sýra tükürükte nitrat-nitrit dönüþümünü engellemek üzere düzenli aðýz gargarasý (klorhekzidinli) kullandýrýlýyor. Bir hafta sonunda kanda nitrit seviyesinin yüzde 25 düþürüldüðü, buna karþýlýk kan basýncýnýn belirgin bir þekilde yükseldiði görülmüþ. Bu çalýþmadan anlaþýlan sürekli antibakteriyel aðýz gargarasý kullanýlmasý tansiyonun yükselmesine ve kalp krizi riskine yol açabilir. Ancak bu öngörünün daha kapsamlý çalýþmalar ile daha net bir þekilde ortaya konulmasý gerekiyor.
Saðlýklý kadýn ve erkek gönüllüler üzerinden alýnan kan örnekleri üzerinde yürütülen (ex vivo) çok yeni bir baþka çalýþmada ise kýrmýzý pancar suyu veya inorganik nitrit (potasyum nitrit) ile muamele edilmesiyle sadece erkeklerin kanýnda pýhtý oluþumu azaltýlabilirken, kadýnlardan alýnan kan örneklerinde bu þekilde bir etki gözlemlenmemiþ (dolaþýmdaki nitritin artmasýna baðlý bir ikincil mesajcý olan platelet siklik guanozin monofosfatýn artýþýna baðlý olarak erkeklerde görülen bu etki kadýnlarda oluþmuyor). Araþtýrmacýlar kan sulandýrýcý ilaçlarla birlikte nitrit desteðinin (kýrmýzý pancar suyu veya inorganik) verilmesinin kalp ve damarlarda týkanmaya baðlý risklerinin önlenmesi bakýmýndan ne derecede katkýsý olabileceðinin daha ayrýntýlý incelenmesinin yararlý olabileceðini vurguluyor.
Kýrmýzý pancar ekmeðinin etkileri
Bu konuda ilginç bir çalýþma ise ‘kýrmýzý pancar ekmeði’ ile yürütülmüþ. Ýngiltere’de 23 saðlýklý erkek gönüllü üzerinde gerçekleþtirilen bu klinik çalýþmada, içinde 100 gram kýrmýzý pancar bulunan 200 gram kýrmýzý pancar ekmeði yenilmesinden sonra yedi saat boyunca kan ve idrar deðerleri izlenmiþ. Ayný deney grubuna daha sonra 200 gram normal beyaz ekmek verilerek ayný ölçümler tekrarlanmýþ. Yapýlan deðerlendirmede kýrmýzý pancar ekmeðinin tek uygulamayla küçük tansiyon deðerini belirgin bir þekilde düþürdüðü, büyük tansiyon üzerinde etkisinin belirgin olmadýðý gözlemlenmiþ. Bu kýrmýzý pancar ekmeði konusu ilginç, pembe renkli bir ekmek. ABD ve Ýngiltere’de çok popülermiþ, internette çok sayýda tatlý veya tuzlu hazýrlanýþ reçetesi var.
Nitrat kullanýmý güvenilir mi?
Nitrat ve nitritlerin midenin asidik ortamýnda ya da turþu ve iþlenmiþ besinlerle birlikte tüketildiðinde, besinlerle aldýðýmýz proteinlerin amin gruplarýyla tepkimeye girerek, kýsmen de olsa kansere yol açan bir bileþik olarak bildiðimiz nitrözaminlere dönüþtüðünü biliyoruz. Hatta bazý toplumlarda yaygýn kaný olarak bilinen ýspanakla birlikte balýk yenmemesi önerisi muhtemelen bu nedene dayanmaktadýr. Bazý araþtýrýcýlar özellikle sporculara yönelik destek karýþýmlarý içindeki bileþenlerle olabilecek olasý etkileþimlere baðlý riskler konusunda endiþeli. Mesela sporcularýn yaygýn kullandýðý kreatin’in deneysel ortamda (in vitro) nitrit ile tepkimeye girerek kansere yol açan bir bileþene (N-nitrozasakozin) dönüþtüðü bildiriliyor. Özellikle sodyum nitrat gibi inorganik desteklerin protein tozlarý ve kreatin ile birlikte tüketilmesinin insan saðlýðý için daha riskli olabileceði vurgulanýyor. Diðer taraftan, sebzelerde bulunan antioksidanlar ve C vitamininin mide-baðýrsak sisteminde nitrözamine dönüþümü kýsmen engelleyebileceði öngörülüyor.
Sonuç olarak, nitratlarýn insan metabolizmasýndaki rolü ile ilgili yeni bulgulara karþýlýk güvenilirliði ile ilgili mevcut bilgiler henüz yetersiz. Özellikle sporcularýn sýnýrlý sayýdaki bilimsel çalýþmalarýn sonuçlarýna bakarak, performanslarýný artýrmak amacýyla geliþigüzel þekilde ve aþýrý miktarlarda bu tip ürünleri kullanmasý riskli görünüyor.
