Özellikle sucuk, salam, sosis gibi iþlenmiþ besinlerde koruyucu olarak kullanýlan nitrat ve nitritler (Gýda katkýlarý no. E162) vücutta nitrözaminlere dönüþerek kanser geliþimi riskini artýrmasý nedeniyle kaçýnýlan besin katkýlarýnýn baþýnda geliyor. Ancak insan dahil memelilerin vücutlarýnda oluþan azot oksitin (NO) insan yaþamý, saðlýðý ve beslenmesindeki öneminin keþfedilmesinden sonra bu konudaki araþtýrmalar farklý bir yön kazandý. Biliminsanlarý bu keþifleriyle 1998 yýlýnda Nobel Týp Ödülü kazandý. Azot oksitin vücudumuzda, ihtiyaç halinde bir dizi enzimatik tepkime ile hýzla doðal olarak üretilerek hücrelerarasý iletiþimde rol oynuyor. Azot oksitin’in damar geniþletici etkisine baðlý olarak kaslarýmýzý hareket ettirdiðimizde kaslara ulaþan kan damarlarýnýn kan ihtiyacýný saðlamada önemli görev alýyor. Aslýnda týp dünyasýnda nitratlarýn bu etkilerinden kalp krizi sýrasýnda kullanýlan dilaltý tabletleri ile eskiden beri yararlanýlýyordu. Ama vücudumuzda ihtiyaç anýnda doðal olarak meydana geldiðinden haberimiz yoktu.
Sporcu desteði ürünleri pazarlayan firmalar azot oksitin’in insanda kalp ve damar iþlevleri üzerindeki etkisinin keþfedilmesinden sonra sporcularda kaslara kan akýmýnýn artýrýlmasýna ve dolayýsýyla aerobik ve anaerobik egzersiz performansýný artýrmaya yönelik olarak bu konuya yakýn ilgi göstermeye baþladý. Yapýlan çalýþmalarda diyetle alýnan nitrat desteklerinin istirahat anýnda kan basýncýný düþürdüðü, egzersizlerde oksijen gereksinimini düþürerek sporcularda bisiklet, koþu ve kürek çekme gibi performanslarý artýrdýðý gözlemlenmiþ.
Özellikle NO uyarýcý etkisi nedeniyle son 10 yýlda bir amino asit olan L-arjinin desteklerinin kullanýlmasýnýn son derece popüler olmasýna karþýlýk araþtýrmalar L-arjinin’in aðýz yoluyla uygulandýðýnda damar geniþletici etkisinin bulunmadýðýný gösteriyor. Bazý araþtýrmacýlar bu konuda L-arjinin’in etkisinin plasebo (psikolojik bir etki) olduðunu savunurken, bazý insan denemelerinde plasebo gruba göre sporcu performansýnýn yüzde 20 civarýnda artýrýlabildiði, yorgunluk eþiðinin düþürülebildiði sonucuna varýlmýþ. Diðer taraftan, kýrmýzý pancar suyu gibi nitratlar bakýmýndan zengin besinlerin plazma nitrat seviyelerini artýrarak kan deðerlerini deðiþtirdiði ve muhtemelen bu suretle akut egzersiz performansýný artýrdýðý bildiriliyor.
ALTI GÜNDE ETKÝSÝNÝ GÖSTERÝYOR
Kýrmýzý pancar suyu gibi nitrat anyonu bakýmýndan zengin besinlerin alýnmasýyla nitrat önce baðýrsaklarda ve daha sonra da tükürük yoluyla (enterosalivar sistem vasýtasýyla) salgýlandýðý aðýzda bulunan bakteriler tarafýndan nitrite indirgenir. Tükürükte nitrit deriþimi plazmadakinden bin defa daha yüksek. Nitrit taþýyan tükürüðün sürekli yutulmasýyla midenin asidik ortamýnda azot oksitin gibi biyolojik etkisi olan azot oksit türevleri meydana gelir. Yapýlan çeþitli araþtýrmalarda altý ile sekiz gün süreyle kýrmýzý pancar suyu içilmesiyle kan nitrit deðerlerinde en yüksek artýþýn (yüzde 46) saðlanabildiði bildiriliyor.
Nitrat zengini besinler
Ispanak, kereviz, marul, kýrmýzý pancar en yüksek (100 gram taze sebzede 250 miligramýn üzerinde); pýrasa, maydanoz, rezene (sebze olarak) (100 gram taze sebzede 100 ile 250 miligram arasýnda) yüksek nitrat kaynaðý bitkiler olarak biliniyor.
Hayat gerçekten ikilemlerle dolu. Bilimsel çalýþmalar ile risk etkeni olarak yorumlanan bazý bulgular, baþka bilimsel bulgular ile tam tersi þekilde deðerlendirilebiliyor. Peki nitratlarýn bu özelliklerinden ne derecede güvenle yararlanabiliriz? Bu konuyu gelecek hafta inceleyelim.
