Ülkemizdeki diyaliz merkezlerinin sayýsý oldukça fazla. Bu da gösteriyor ki böbrek enfeksiyonu tedavisinde bilinçli deðiliz.
Bir süredir, çeþitli gazete ve internet yazýlarýnda ve TV’de kýzýlcýk meyvesinin idrar yolu ve böbrek enfeksiyonlarýnda çok etkili olduðuna dair yazýlar dikkatimi çekiyor. Kýzýlcýk meyvesinin etkileri ile ilgili bilimsel araþtýrmalar yaptýðýmýz için bu þekildeki bildirimlerin ne derecede doðruyu yansýttýðýný merak ettim.
Acaba, kýzýlcýk meyvelerinin koli basili gibi üriner enfeksiyonlara yol açan bakteriler üzerinde etkinliði mi bulundu diye bilimsel araþtýrma sonuçlarý ve yayýnlarýný inceledim. Ne yazýk ki, kýzýlcýk meyvelerinin böbrek enfeksiyonlarýnda etkili olabileceði yönünde pek bir bulguya rastlayamadým.
Faydasý kanýtlanmadý
Böbrek enfeksiyonu, dikkat edilmez ve önlem alýnmazsa böbreklerin tamamen iflas etmesi gibi son derece ciddi sonuçlara yol açabilecek bir sorun. Zaten ülkemizdeki diyaliz merkezlerinin sayýsý da bu konuda pek fazla bilinçli olmadýðýmýzýn göstergesi olsa gerek. Bu bakýmdan, mevcut bilimsel bulgular ýþýðýnda, böbrek enfeksiyonu tedavisinde kýzýlcýk meyvelerine bel baðlanmasýnýn riskli olacaðýný düþünüyorum. Bir hususa dikkat çekmek istiyorum. Uzak Doðu ülkelerinde yetiþen bir baþka kýzýlcýk türü olan Cornus officinalis’ meyvelerinin diyabet hastalarýnda ortaya çýkan böbrek sorunlarýnda etkili olabileceðini gösteren deney hayvaný çalýþmalarý bulunmasýna mukabil, ülkemizde yetiþen kýzýlcýk olan Cornus mas’ýn bu þekilde etkisini gösteren bir kanýt bulunmuyor. Botanik olarak ayný aileden olmasý bitkilerin benzer etki göstereceði anlamýna gelmez. Patates (Solanum tuberosum) ile patlýcan (Solanum melongena) da ayný aileden ama benzer bir taraflarý bulunmuyor.
Sanýrým bu yanlýþlýðýn sebebi, yanlýþ tercüme. Bazý tercüme kitaplarda idrar yolu enfeksiyonlarýnda etkinliði gerek bilimsel araþtýrmalar ve gerekse klinik bulgular ile ortaya konulan kranberi (Vaccinium macrocarpon) meyvelerinin Türkçe adý “kýzýlcýk” olarak verilmiþ. Ve tabi bu yanlýþlýk konu hakkýnda yeterli bilgisi olmayan kiþiler tarafýndan bu þekilde sürdürülmüþ. Nitekim internette kýzýlcýk meyvesi olarak kranberi meyvelerinin resmi konulmuþtu. Hâlbuki kranberi ile kýzýlcýk arasýnda hiç bir yakýnlýk (botanik bilimi bakýmýndan) bulunmamaktadýr. Kranberi bitkisi ülkemizde yetiþmez.
Kýzýlcýk ülkemizin yaný sýra Balkan ülkelerinde de popüler meyvelerden biri. Meyvelerin kýrmýzý rengi (antosiyaninler; delfinidin, siyanidin, pelargonidin glikozitleri) nedeniyle diðer kýrmýzý-mor renkli meyveler gibi kuvvetli antioksidan etkisi bulunduðu düþünülür. Ancak bizim yaptýðýmýz araþtýrmalarda kýzýlcýk meyvesinin antioksidan etkisinin beklendiði þekilde yüksek olmadýðýný gözlemledik. Diðer taraftan, yaptýðýmýz araþtýrmada kýzýlcýk meyveleri deðil ama kýzýlcýk yapraklarý yüksek antioksidan etkisi gösterdi.
Her þeye inanmayýn
Bizde ve Balkan ülkelerindeki halk ilacý kayýtlarýnda ishal tedavisi ve tip-2 diyabet hastalarýnda kan þekerinin kontrolünde yararlý olabildiði bilgisi yer alýyor. Deney hayvanlarý üzerinde yürütülen bir çalýþmada dört hafta süreyle sýçanlara günde 2 gram kýzýlcýk meyvesi verilmesi ile kan þekerinin ve trigliseritlerinin düþürüldüðü, insülin seviyesinin arttýðý gözlemlenmiþ. Bu bulgular yeni yayýmlanan bir insan (randomize, çift körlü, plasebo kontrollü) klinik çalýþmasý ile de doðrulanýyor. Altmýþ tip-2 þeker hastasýna altý hafta süre ile kýzýlcýk meyvelerinden hazýrlanan özütün günde 600 miligram (günde iki kapsül halinde) verilmesi ile insülin seviyesinin yükseltildiði, serum trigliserit seviyesinin ise düþürüldüðü gözlemlenmiþ. Ancak yapýlan istatistik deðerlendirmede sonuçlarýn güvenilirliðinin biraz tartýþmalý olduðu, kesin olmadýðý görülüyor.
Önemle vurgulamakta yarar görüyorum, böbrek ve idrar yolu enfeksiyonlarýnda, özellikle bebek ve çocuklarda çok dikkatli olunmalý. Tedavi edeceðim diye kulaktan dolma yanlýþ bilgiler ve tedavilere yönlenmenin maliyeti maalesef aðýr oluyor.
