Bal, arý sütü, arý poleni, propolis, balmumu ve bal zehiri... Son yýllarda hakkýnda pek çok araþtýrma yapýlan bu kovan ürünlerinin yararý çok. Özellikle balýn.
Arýlarýn yaþamý tarih boyunca insanlarýn dikkatini çekmiþ, kýsa yaþam süreleri boyunca (2-3 hafta) kovanýn devamlýlýðý ve ‘kraliçe arý’nýn geliþmesi için ortaya koyduklarý fedakarlýk ve karþýlýksýz uðraþ hayranlýk uyandýrmýþtýr. Bu bakýmdan 5-6 bin yýl önceki Sümer ve Mýsýr medeniyetlerinden kalan anýtlarda kraliçe arý ‘tanrýça’ olarak tasvir edilmektedir. Sümer hekimleri balý ‘eþsiz bir ilaç’ olarak tanýmlamýþtýr. Eski Yunan mitolojisinde Zeus’un kýzý ve doða tanrýçasý Artemis’in Efes’teki heykeli üzerindeki kraliçe arý yumurtalarý doðanýn doðurganlýðýný temsil etmektedir. Roma medeniyetindeki eþdeðeri olan tanrýça Diana’nýn da benzer özellikleri taþýyan bir heykeli bulunmaktadýr.
Kovan ürünleri denilince akla bal, arý sütü, arý poleni, propolis, balmumu ve bal zehiri gelir. Bu ürünlerden insan saðlýðýnýn korunmasý ve hastalýklarýn tedavisinde yararlanýlmasý ‘apiterapi’ olarak adlandýrýlýyor. Ancak apiterapinin önemi binlerce yýldýr bilindiði halde son yýllara kadar yeterince yararlanýlmadýðý da bir gerçek. Peki neden yeniden gündeme geldi, popülarite kazandý ve apiterapinin güncel tedavi içerisindeki yeri ne olabilir?
Bu sorunun cevabýný þu þekilde açýklamak gerekir. Bilimsel çalýþmalarýn yayýmlandýðý kaynaklar incelendiðinde bal ile ilgili 16 bin 540; arý poleni ile ilgili 3 bin 346, propolis ile ilgili 3 bin179 ve arý sütü ile ilgili 804 bilimsel çalýþma bulunuyor. Bu çalýþmalardan dörtte üçünün 2000’li yýllarda yapýldýðý görülüyor. Diðer bir deyiþle, bilimsel bulgular kovan ürünlerinin etkinliðini ortaya koyduðu için apiterapi uygulamalarý giderek yaygýnlaþýyor.
KOLAY BULUNAN EÞSÝZ ÝLAÇ
Kovan ürünleri içerisinde bal en çok kullanýlaný ve bir besin olmasýnýn çok ötesinde kolay bulunabilir eþsiz bir ilaç. Yüzeysel olarak deðerlendirdiðimizde yüzde 80’i karbonhidrat ve yüzde 15’i sudan ibaret gibi görünüyor. Tabii kalitesiz bal aldýðýnýzda þekerli sudan baþka bir þey deðil. Ancak esas etki arýlarýn çiçek çiçek dolaþarak büyük emekle topladýðý nektar ve polenlerde bulunan fenolik bileþikler, enzimler, vitaminler (B2, B3 ve B6, C) ve mineraller. Mesela günde 100 gram bal 1-15 yaþ arasýndaki çocuk ve eriþkinlerin günlük selenyum, mangan ve krom ihtiyacýný karþýlayabilmektedir. Besin deðeri olarak da mükemmel bir kaynak. Bir kilo balýn yaklaþýk 2 kilo biftek, 50 yumurta, 6 litre süt ve 40 portakala eþdeðer içeriðe sahip olduðu bildiriliyor.
Bal sindirim sisteminden kolayca emilir, mide asidini artýrarak sindirimi kolaylaþtýrýr. Sýcak su ile seyreltilerek içilirse hafif kabýzlýklarda yararlý olurken, ishal durumunda kullanýldýðýnda ise vücudun rehidratasyonunu saðlar. Balýn yararlarýndan biri de karaciðer iþlevlerini desteklemesi. Balýn içinde bulunan fruktoz karaciðer hücre çekirdeðinde bulunan ve glikozun glikojen yapýsýna girmesini saðlayan enzimi açýða çýkarýr. Bu suretle vücudun en önemli enerji kaynaklarýndan olan glikojenin miktarý artar.
YARALARI DA ÝYÝLEÞTÝRÝYOR
Baldaki glukoz oksidaz enzimi cildin nemiyle etkileþerek hidrojen peroksit oluþumunu saðlamaktadýr. Hidrojen peroksit yaralarýn pansumanýnda kullandýðýmýz oksijenli suyun temel bileþenidir; yani dezenfektan özelliðindedir. Bu nedenle savaþ yaralarýnýn enfeksiyonlardan korunmasý ve iyileþmesinde tarih boyunca baldan yararlanýlmýþtýr. Ayný þekilde aðýz yoluyla alýndýðýnda mikroorganizmalar üzerinde etkili olduðundan boðaz enfeksiyonlarýna karþý etkili olur. Baðýþýklýk sistemini destekler. Balýn bir baþka önemi ise taþýdýðý fenolik bileþenler nedeniyle kuvvetli antioksidan etkiye sahip olmasýdýr.
Tabii balýn bu etkilerinden yararlanabilmek için aldýðýnýz balýn gerçek ve kaliteli olmasý gerekiyor. Geçenlerde gazetelerde Avrupa’ya ihraç edilen tonlarca balýn sahte olduðu için geri gönderildiði haberi vardý. Baldaki kaliteden kastedilen ise balýn çevredeki tarým arazilerindeki ilaçlamalara baðlý olarak tarým ilaçlarý ya da veteriner ilaçlarý taþýmadýðý, çevresel toksinler (aðýr metaller, sanayi atýklarý), antibiyotik kalýntýsý gibi önemli zararlýlarý taþýmadýðýndan emin olunmasý gerekiyor.
