Küçük ama sürekli kafa travmalarý yýllar sonra zihin saðlýðýný bozabiliyor. Boks ve Amerikan futbolu gibi sporlarý yapanlar ve eþinden yýllarca þiddet gören kadýnlarýn maruz kaldýðý travmalar özel bir demans türü olan Dementia Pugilistica’ya yol açabiliyor.
Küçük kafa travmalarý derken kastettiðim; o an için hiçbir etkisini görmediðiniz, yýllar sonra zihin saðlýðýnýzý bozabilecek olan, kafatasýna aldýðýnýz ufak darbeler. Bu daha çok bazý spor dallarýnda olur. Örneðin boksörlerin kafalarýna aldýklarý ufak darbeler, yýllar sonra özel bir demans türü olan Dementia Pugilistica olarak karþýlarýna çýkabilir. Bilim insanlarýnýn bu tür araþtýrmalarý yapmalarý kolay deðil. Özellikle spor endüstrisinin bazý dallarý üzerinden para kazananlar, gencecik insanlarýn saðlýðý pahasýna bu bilgilerin ortaya çýkmasýný istemiyorlar. Bu konuda endüstrinin tüm tehditlerine karþý koyan kahraman bilim insaný Dr. Bennet Omalu’dan ve 2001 yýlýnda fark edip savaþ verdiði Amerikan futbol ligindeki sporcularda geliþen “kronik travmatik ensefalopati”yi nasýl keþfettiðinden bahsetmek istiyorum. Dr. Benneth Omalu ABD’de çalýþan Nijeryalý bir adli týp uzmaný. Ünlü bir Amerikan futbol oyuncusunda emeklilik sonrasý garip davranýþlar, halüsinasyonlar, düþünce bozukluklarý geliþiyor. Ölümü sonrasý beyni incelenmek üzere Dr. Bennet Omalu’ya ulaþtýrýlýyor. Yaptýðý otopside beyinde küçük kanama odaklarý ve demans hastalarýnda görülen bazý bulgular saptýyor. Bunun üzerine klinik þefine mevcut bulgularýn futbolcularda görülen kafa travmasýna baðlý olduðunu düþündüðünü anlatýyor. Daha sonra Amerikan futbolu endüstrisinin yöneticilerinin yoðun baskýlarýna ve tehditlerine maruz kalýyor. Buna raðmen yeni tanýmladýðý bu durumu bilimsel bir dergide yayýmlýyor. Tabi ki tehditler peþini býrakmýyor. Peþinden ayný futbol takýmýndan baþka bir futbolcuda da benzer bulgulara rastlanýyor. Onun üzerine Dr. Omalu otopside bu bulgularýn travmaya baðlý olduðunu, diðer futbolcu ile benzer özellikler taþýdýðýný gösterip, yeni bir bilimsel yazý hazýrlýyor. Amerikan futbol endüstrisine karþý verdiði bu savaþta tüm zorluklara raðmen galip gelen Dr. Bennet Omalu yeni tanýmladýðý bu hastalýkla tarihe geçiyor ve sporcularýn özlük haklarýnda iyileþtirmeler yapýlýyor, yüklü tazminatlar ödeniyor. Ýþte bu mücadele daha sonra Hollywood tarafýndan film haline getiriliyor. Filmin adý Concussion, izlemenizi tavsiye edelim. Gelelim Dr. Omalu’nun futbolcularda tanýmladýðý Kronik Travmatik Ensefalopati’nin baþka kimlerde görülebilme olasýlýðý olduðuna. Yukarýda da bahsettiðim gibi benzer bulgular küçük ama sürekli kafa travmasýna maruz kalan boksörlerde de görülebiliyor. Kask takmak tamamen koruyucu deðil. Amerikan futbolunda da kask kullanýlýyor. Çarpmanýn etkisiyle kafatasýnýn kaska sürekli vurmasý hasarý yavaþ yavaþ ilerletiyor. Çok acý bir tecrübemden bahsedersem; ben de benzer bulgularý eþinden yýllarca þiddet gören kadýnlarda gördüm. Ne yazýk ki kadýn demans hastalarýmýn önemli bir kýsmýnýn geçmiþinde eþinden þiddet hikayesi mevcut. Dr. Bennet Omalu’nun bahsettiði Kronik Travmatik Ensefalopati’yi görebilmemiz ancak özel bir MR yöntemiyle mümkün. Bu konuda da Nöroradyoloji uzmaný Doç. Dr. Baþar Sarýkaya’nýn anlattýklarýný aktarýyorum; Kronik Travmatik Ensefalopati’deki mikrokanama ve mikrohasarlanma bulgularý normal beyin MR tetkikinde görülmeyebilir. MR’da elde edilen farklý plan ve özelliklerdeki görüntülere “sekans” adý veriliyor. Bu rahatsýzlýktan muzdarip hastalarda rutin elde edilen sekanslar tamamen normal olabilir. Mikrokanamalarý gösteren bir takým özel sekanslar mevcut. Bunlardan en geliþmiþ olanýna “suseptibilite” yaný duyarlýlýk aðýrlýklý sekans adý veriliyor. Suseptibilite aðýrlýklý sekans dokuda damar dýþýna çýkmýþ hemoglobinin kronik süreçte dönüþtü hemosiderine oldukça duyarlý. Dolayýsýyla bu hastalarda beyinde çok sayýda daðýnýk hemosiderin birikim odaklarý görülüyor. Bu konuda gelecek vadeden diðer bir ileri MR görüntüleme yöntemi ise “diffüzyon tensör görüntüleme”. Bu yöntemle beyindeki yolaklarýn bütünlüðü konusunda yorum yapýlabiliyor. Kronik travmatik ensefalopatide henüz rutin kullanýma girmemekle birlikte pek çok merkezde bu alanda çalýþmalar yürütülüyor.
Özetle; çocuklarýnýzý spora yönlendirirken seçecekleri alanýn size küçük gibi görünen ama defalarca tekrarlandýðýnda Kronik Travmatik Ensefalopati’ye yol açabilecek kafa travmalarý içerip içermediðini de dikkate almanýzý öneririm.
Western Üniversitesi ve Lawson Saðlýk Araþtýrma Enstitüsü’nün birlikte yaptýðý bir çalýþmaya göre; beyin hastalýklarý dýþý nedenlerle yoðun bakýmda kalan bireylerin, iki ya da daha fazla zihinsel alanda performans düþüklüðü gösterme olasýlýklarýnýn daha yüksek olduðu gösterildi.
Tokyo Üniversitesi tarafýndan dizayn edilen yeni bir çalýþmanýn sonucuna göre ev hayvaný olan kediler, insan konuþmasýnýn bir kýsmýný anlayabiliyor. Özellikle kendi isimlerini tanýyorlar. Daha önce köpekler, maymunlar, papaðanlar ve yunuslar üzerinde yapýlan çalýþmalarda da benzer sonuçlara ulaþýlmýþtý. Ýþin ilginç tarafý kediler bahsedilen diðer hayvanlara kýyasla daha asosyaller. Kediler insanlarla ancak kendileri istediklerinde iletiþim kurmayý seviyorlar. Kediler isimlerini söylediðinizde size tepki vermeseler bile, onlara seslendiðinizi anlýyorlar.
