Küçük ama sürekli kafa travmaları yıllar sonra zihin sağlığını bozabiliyor. Boks ve Amerikan futbolu gibi sporları yapanlar ve eşinden yıllarca şiddet gören kadınların maruz kaldığı travmalar özel bir demans türü olan Dementia Pugilistica’ya yol açabiliyor.
Küçük kafa travmaları derken kastettiğim; o an için hiçbir etkisini görmediğiniz, yıllar sonra zihin sağlığınızı bozabilecek olan, kafatasına aldığınız ufak darbeler. Bu daha çok bazı spor dallarında olur. Örneğin boksörlerin kafalarına aldıkları ufak darbeler, yıllar sonra özel bir demans türü olan Dementia Pugilistica olarak karşılarına çıkabilir. Bilim insanlarının bu tür araştırmaları yapmaları kolay değil. Özellikle spor endüstrisinin bazı dalları üzerinden para kazananlar, gencecik insanların sağlığı pahasına bu bilgilerin ortaya çıkmasını istemiyorlar. Bu konuda endüstrinin tüm tehditlerine karşı koyan kahraman bilim insanı Dr. Bennet Omalu’dan ve 2001 yılında fark edip savaş verdiği Amerikan futbol ligindeki sporcularda gelişen “kronik travmatik ensefalopati”yi nasıl keşfettiğinden bahsetmek istiyorum. Dr. Benneth Omalu ABD’de çalışan Nijeryalı bir adli tıp uzmanı. Ünlü bir Amerikan futbol oyuncusunda emeklilik sonrası garip davranışlar, halüsinasyonlar, düşünce bozuklukları gelişiyor. Ölümü sonrası beyni incelenmek üzere Dr. Bennet Omalu’ya ulaştırılıyor. Yaptığı otopside beyinde küçük kanama odakları ve demans hastalarında görülen bazı bulgular saptıyor. Bunun üzerine klinik şefine mevcut bulguların futbolcularda görülen kafa travmasına bağlı olduğunu düşündüğünü anlatıyor. Daha sonra Amerikan futbolu endüstrisinin yöneticilerinin yoğun baskılarına ve tehditlerine maruz kalıyor. Buna rağmen yeni tanımladığı bu durumu bilimsel bir dergide yayımlıyor. Tabi ki tehditler peşini bırakmıyor. Peşinden aynı futbol takımından başka bir futbolcuda da benzer bulgulara rastlanıyor. Onun üzerine Dr. Omalu otopside bu bulguların travmaya bağlı olduğunu, diğer futbolcu ile benzer özellikler taşıdığını gösterip, yeni bir bilimsel yazı hazırlıyor. Amerikan futbol endüstrisine karşı verdiği bu savaşta tüm zorluklara rağmen galip gelen Dr. Bennet Omalu yeni tanımladığı bu hastalıkla tarihe geçiyor ve sporcuların özlük haklarında iyileştirmeler yapılıyor, yüklü tazminatlar ödeniyor. İşte bu mücadele daha sonra Hollywood tarafından film haline getiriliyor. Filmin adı Concussion, izlemenizi tavsiye edelim. Gelelim Dr. Omalu’nun futbolcularda tanımladığı Kronik Travmatik Ensefalopati’nin başka kimlerde görülebilme olasılığı olduğuna. Yukarıda da bahsettiğim gibi benzer bulgular küçük ama sürekli kafa travmasına maruz kalan boksörlerde de görülebiliyor. Kask takmak tamamen koruyucu değil. Amerikan futbolunda da kask kullanılıyor. Çarpmanın etkisiyle kafatasının kaska sürekli vurması hasarı yavaş yavaş ilerletiyor. Çok acı bir tecrübemden bahsedersem; ben de benzer bulguları eşinden yıllarca şiddet gören kadınlarda gördüm. Ne yazık ki kadın demans hastalarımın önemli bir kısmının geçmişinde eşinden şiddet hikayesi mevcut. Dr. Bennet Omalu’nun bahsettiği Kronik Travmatik Ensefalopati’yi görebilmemiz ancak özel bir MR yöntemiyle mümkün. Bu konuda da Nöroradyoloji uzmanı Doç. Dr. Başar Sarıkaya’nın anlattıklarını aktarıyorum; Kronik Travmatik Ensefalopati’deki mikrokanama ve mikrohasarlanma bulguları normal beyin MR tetkikinde görülmeyebilir. MR’da elde edilen farklı plan ve özelliklerdeki görüntülere “sekans” adı veriliyor. Bu rahatsızlıktan muzdarip hastalarda rutin elde edilen sekanslar tamamen normal olabilir. Mikrokanamaları gösteren bir takım özel sekanslar mevcut. Bunlardan en gelişmiş olanına “suseptibilite” yanı duyarlılık ağırlıklı sekans adı veriliyor. Suseptibilite ağırlıklı sekans dokuda damar dışına çıkmış hemoglobinin kronik süreçte dönüştü hemosiderine oldukça duyarlı. Dolayısıyla bu hastalarda beyinde çok sayıda dağınık hemosiderin birikim odakları görülüyor. Bu konuda gelecek vadeden diğer bir ileri MR görüntüleme yöntemi ise “diffüzyon tensör görüntüleme”. Bu yöntemle beyindeki yolakların bütünlüğü konusunda yorum yapılabiliyor. Kronik travmatik ensefalopatide henüz rutin kullanıma girmemekle birlikte pek çok merkezde bu alanda çalışmalar yürütülüyor.
Özetle; çocuklarınızı spora yönlendirirken seçecekleri alanın size küçük gibi görünen ama defalarca tekrarlandığında Kronik Travmatik Ensefalopati’ye yol açabilecek kafa travmaları içerip içermediğini de dikkate almanızı öneririm.
Western Üniversitesi ve Lawson Sağlık Araştırma Enstitüsü’nün birlikte yaptığı bir çalışmaya göre; beyin hastalıkları dışı nedenlerle yoğun bakımda kalan bireylerin, iki ya da daha fazla zihinsel alanda performans düşüklüğü gösterme olasılıklarının daha yüksek olduğu gösterildi.
Tokyo Üniversitesi tarafından dizayn edilen yeni bir çalışmanın sonucuna göre ev hayvanı olan kediler, insan konuşmasının bir kısmını anlayabiliyor. Özellikle kendi isimlerini tanıyorlar. Daha önce köpekler, maymunlar, papağanlar ve yunuslar üzerinde yapılan çalışmalarda da benzer sonuçlara ulaşılmıştı. İşin ilginç tarafı kediler bahsedilen diğer hayvanlara kıyasla daha asosyaller. Kediler insanlarla ancak kendileri istediklerinde iletişim kurmayı seviyorlar. Kediler isimlerini söylediğinizde size tepki vermeseler bile, onlara seslendiğinizi anlıyorlar.
