Referandumlar, bazý durumlarda en tehlikeli siyasi araç haline gelebilir. Eðer ülkeyi yönetecek kadro ya da kadrolar için referanduma baþvurulmuyorsa, ülkenin statüsüne iliþkin referandum yapýlýyor demektir. Ülkelerin statüleri hakkýnda yapýlan referandumlar ise, ya bir yerden ayrýlmak ya da bir yerle birleþmek için yapýlýr. Ýki durumu da istemeyenlerin fikirleri ise, bu tür bir seçimde sandýk sonuçlarýna yansýmaz. Dolayýsýyla sorulan soruya göre, yanýt ya evet olur ya da hayýr. Oysa toplumsal süreçler, siyaset, ekonomi ve insan iliþkileri siyah-beyaz ikilisi içinde geliþmez. Tam tersine toplumsal iliþkiler gri alanlarda þekillendiði ölçüde az çatýþmacý olur.
Birleþik Krallýk neden referanduma baþvurup durmaz da Fransa her fýrsatta referandum yapar diye bir düþünmek gerek. Ýsviçre kantonlarýndaki kadar az insanýn yaþadýðý yerlerde çöp tenekelerinin kapaklarýnýn ne renk olacaðýna dair bir karar için bile referanduma gidilebilir. Bazen de Fransa’da olduðu gibi, Avrupa Birliði’ni kuran antlaþmayý referanduma sunup kýl payý kabul edildikten sonra yýllarca neyin kabul edilmiþ olduðu tartýþýlýr durur.
Birleþme referandumlarý
Referandumlarýn ne denli tehlikeli bir araç olabileceðine iliþkin en yakýn örnek Kýrým’da yapýlan referandum. Halka iki soru yöneltildi; biri baðýmsýzlýk ilaný diðeri Rusya’ya baðlanma kararý. Kýrým’ýn Ukrayna’ya baðlý kalmasý yolunda herhangi bir soru sorulmadý; gerçi sorulsaydý da muhtemelen sonuç deðiþmeyecekti. Ancak bu yöntem, Rus korkusunu hiçbir biçimde üzerinden atamamýþ Kýrým Tatarlarýný daha da tahrik eden bir yöntem oldu.
Madem halkýn çoðunluðu Rusya’nýn parçasý olarak yaþamak istiyor, baþkalarýna ne denebilir. Ancak Rusya yönünde tercih yapacak bir nüfus bölgeye yerleþtirilmiþse, Kýrýmlýlarýn tercihini etkileyecek ‘yardýmlar’ yapýlmýþsa ve konu da tamamen stratejik nedenlerle gündeme geldiyse, ortada gerçek bir toplumsal tercihten bahsetmek için az neden kalýr. Ayrýca, sonuçlarý küresel geliþmeleri de etkiler.
Rusya’nýn Kýrým’ý almasýyla Batý-Rusya iliþkileri daha da sertleþecek gibi. Uygulamada ne tür adýmlar atýlacaðýný öngörmek kolay deðil. Ancak en somut sonuçlardan birisi Karadeniz’deki kýta sahanlýðý konusunda Türkiye’nin bundan böyle Ukrayna ile deðil Rusya ile muhatap olacak olmasý.
Referandumla birleþme ihtimali, uzunca bir dönem KKTC için de tartýþýlmýþtý. Kimbilir, belki bu furya ile yeniden gündeme getirenler olur.
Ayrýlma referandumlarý
Günümüzde bir de ülkeden ayrýlma referandumlarý söz konusu. Örneðin, Bask Bölgesi’nde Ýspanya’dan ayrýlmak için 2014’de referanduma gidilmesi kararý alýnmýþ, ancak karar Ýspanya Anayasa mahkemesi tarafýndan reddedilmiþti; buna raðmen yapýlýrsa artýk Kýrým’ý örnek gösterebilirler. Bir diðer örnek ise Eylül 2014’de yapýlacak olan Ýskoçya’nýn Birleþik Krallýk’tan ayrýlma referandumu. Sonucu öngörmek kolay deðil, zira eðilimler birbirine çok yakýn. Ancak önemli olan bu yönde bir geliþmenin olmasý. Son yeni örnek ise Venedik’in baðýmsýzlýk referandumuna gitmesi. Veneto bölgesinin baðýmsýzlýðýný ilan etmesi halinde Ýtalya hükümeti nasýl tepki verir bilinmez, belki çok önemsemezler. Ancak arka arkaya çýkan bu örnekler, dünyadaki bazý yerlerin küçük siyasi aktörlerin olduðu bölgelere dönüþebileceðini, bazý yerlerin ise giderek büyüme eðilimine girdiðini gösteriyor. Doðu büyük imparatorluklar, Batý da küçük krallýklar dönemine yâd ediyorsa, bu sürecin sonunda bizleri neyin beklediðini tahmin etmek zor olmaz. Biraz tarih, neler olabileceði hakkýnda fikir verebilir.
