Yýl 1972, Washington Post gazetesi birbiri ardýna Watergate skandalýný aydýnlatan haberler yayýnlýyor. Ertesi günkü baskýda Adalet Bakaný John Mitchell’in skandaldaki payý yazýlacak. Mitchell haberi duymuþ, muhabir Carl Bernstein’i tehdit ediyor: “O haber yayýnlanýrsa, Katharine Graham’ýn göðüsleri büyük bir silindirin altýnda kalýr...” Graham, Washington Post’un sahibesi... Haber yayýnlanýyor, sonra baþkalarý yayýnlanýyor ve Washington Post, Baþkan Nixon’u istifa ettiriyor.
136 yaþýnda olan ve 80 yýldýr da Graham ailesinin denetiminde kalan Washington Post önceki gün çerez parasýna bir ‘marketçiye’ satýldý. Alan, meþhur Amazon.com alýþveriþ sitesinin kurucusu-sahibi Jeff Bezos. Bezos gazeteyi kendi cebinden aldý. Kiþisel serveti zaten 25 milyar dolar. Washington Post’un Bezos’a geliþi 250 milyon dolar.
Orta boy internet siteleri bile milyar dolara giderken WPost gibi bir marka 250 milyona satýldý. Gazete son altý ayda 50 milyon dolar zarar etti. Bu zararýn 40 milyonu, gazete emeklilerinin maaþý ya da sigorta iþveren payý. Yani sosyal güvenlik gideri.
Yine önceki gün bir baþka marka gazete Boston Globe, bir avuç çekirdek fiyatýna 70 milyon dolara satýldý. Satýcý New York Times gazetesi, alýcýyý kaçýrmamak için Globe’un 110 milyonluk sosyal güvenlik zararýný kendi cebine aldý. 20 yýl önce NY Times, Boston Globe’u 1.1 milyar dolara satýn almýþtý.
Ve de yine birkaç gün önce meþhur Newsweek dergisi, bir dolara satýldýktan üç yýl sonra, sahibinin -Kandýrýldým, bu batak bir iþ, para kazanmak mümkün deðil- feryatlarý arasýnda yine satýldý. Aylar önce kaðýt masrafýndan kurtulmak için Newsweek baskýyý býrakmýþ, elektronik ortama geçmiþti. O da kurtarmadý. Yeni sahibinin kaç para verdiði açýklanmadý. Son sahip 1 dolar vermiþ, ama 40 milyon dolar sosyal güvenlik yükünü de üstlenmiþti. Bu üç örneðe bakýp: -ABD’de gazete-dergi çýkartmak batak bir iþ- sonucuna varmak mümkün. Diðer sonuç: Sosyal güvenlik harcamalarý medya þirketlerini bilhassa batýrýyor.
Peki Amerikan gazeteciliði nereye gidiyor? Kapitalizmin anavatanýnda gazeteler, kapitalist sistemde nefes alamamaya baþladý. Birinci neden: Ýnternet çýktý, mertlik bozuldu. Ýnternetteki bedava haber gazete gelirini bozdu. Ýkinci neden: Haber bir tüketim ürünü olarak görülüyor ve tüketici kalýplarý deðiþti. Yeni ve farklý bir dünyadayýz.
Washington Post’un eski sahibesinin geçen hafta dediði gibi: “Gazetecilik-medya bir misyonsa, o zaman sürekli kar artýrmak ve masraf kýsmak zorunda olan bir halka açýk þirket olmak, galiba WPost’a uygun deðil.”
Kâr zorunluðu olan model deðil WPost’a, kimseye uygun deðil. Bir kere ABD’de medya sahipliði kurallara baðlý. Tekel oluþmamasý için TV, gazete, dergi sahipliði sýnýrlý. Gazete yayýncýsýna ek operasyon geliri lazým. Gazetelerin etkisi, basýldýklarý büyük kent ve eyaletle sýnýrlý. Kaðýda basýp daha fazla tiraj almak bile kar deðil, maliyet getiriyor. WPost’un en baba tiraji 20 yýl önce 800 bin idi. Þimdi ise 500 bin. Yani mesele tiraj deðil.
Ve haber... En büyük sorun haberde. Haber bir tüketim ürünü. Ýnternet, ‘yalnýzca bizde var’ diye gurur vesilesi olan haberleri yok etti. Okuyucunun gazete haberinden beklentisi yok. Haber daha gazeteye basýlýrken eskiyor. Haber satarak para kazanýlmýyor... Haber toplamak ise masraf demek. Varsa yoksa 100 km çevrede olan biten izleniyor... Fikir yazýsý-Köþe yazýsý olayý Amerika’da farklý: Gazeteler, hem Cumhuriyetçi hem Demokrat yazarlara yani hem saða hem sola sütün açýyorlar. Washington Post’un baþyazar-yorum kadrosu Demokrat, ama gazetede saðlam Cumhuriyetçiler de yazýyor. Köþeleri ise taraftarlar içlerini soðutmak için okuyor.
Bu ortamda, zengin birinin cebindeki bozuklukla sýrf meraktan gazete sahibi olmasý, yeni model olarak deneniyor. Yani gazeteye çekleri yazacak, kar beklemeyecek, zarara katlanacak hatta gazetenin etlisine sütlüsüne de karýþmayacak zenginler lazým. Bu zenginler tabii ki -Gazetenin sahibi ben deðilim, okurdur- diyecek. Tabii ki -Gazete olarak demokratik görevimizi yapacaðýz- diyecek. Tabii ki gazeteler demokratik sistemin olmazsa olmaz unsurlarý... Ama günün sonunda soru þu: Maaþlarý hangi babayiðit ödüyor ve nasýl ödüyor?
Devran gerçekten medya için de döndü. 40 yýl önce rakip partinin seçim bürosuna dinleme cihazý yerleþtirme giriþimi Watergate skandalý olarak Baþkaný götürmüþtü. Ondan önce WPost Pentagon’un gizli Vietnam Belgeleri’ni yayýnlamýþtý. Þimdi herkesin internetinin, maillerinin ve telefonlarýnýn izlendiði-dinlendiði anlaþýldý, ses yok.
Huzurlu ve mutlu bayramlar olsun.
