Afganistan’da hedefsiz ve amaçsýz kalýnca, Trump yönetimi bir bahane aradý ve ‘Afganistan’ýn zengin madenleri için iþgal sürmeli’ söylemine sarýldý. Ayrýca Afganistan’daki savaþý paralý askerlere havale etme ihtimali var. Büyük Ýskender zamanýndan beri Afganistan’ý herkes konuþur. Ama Afgan topraðýnýn hem altýna, hem de üstüne kimse hükmedemedi.
ABD 16 yýldýr Afganistan’da... Donald Trump ABD’nin 16 yýldýr neden Afganistan’da olduðunu ve bunun ne iþe yaradýðýný soruyor. Haksýz deðil. Trump Afganistan’ý sevmiyor. Haritada yerini de bulamaz. Ama zaten Afganistan’daki durumu kem-küm etmeden anlatabilecek ve anlayabilecek Amerikalý sayýsý giderek azalýyor.
ABD Afganistan’da savaþý kaybediyor. Senatör McCain, Obama yönetiminin 8 yýldýr ‘Aman savaþý kaybetmeyelim’ diye oyalandýðýný, zaman ve para kaybettiðini söyleyince, Savunma Bakaný Mattis, ‘Afganistan’da halen kazanmýyoruz’ dedi. Trump da önceki gün kapalý toplantýda Mattis ve generallere ‘Savaþý kaybediyoruz’ diye baðýrmýþ.
Afganistan’da hem Taliban, hem de El Kaide ve DEAÞ var. Kabil’deki ABD destekli hükümet iyimser tahminle ülkenin %60’ýna, kötümser tahminle sadece kentlere kýsmen hakim. Esas ölçü þu: Yarýn ABD çekilse, Kabil yönetimi çöker... Donald Trump Afganistan’dan ‘çýkalým’ da dedi. Ama muhtemelen kendisine ‘’Böyle çýkarsak, zemin altýmýzdan kayar, savaþý kaybederiz. Sorumluluk da senin üzerinde kalýr’’, dendi ki, þimdi bir þeyler yapmaya niyetli. Ama o ‘þeyler’ Afganistan’ý daha da kötü yerlere itecek.
Trump’a bu yakýnlarda Eþref Gani ‘Afganistan’ýn sonsuz zenginlikteki madenlerini’ anlatmýþ, Trump’ýn da gözleri dolar iþaretleriyle ýþýldamýþ. Eþref Gani kim? Afganistan Devlet Baþkaný. Trump’ýn para koklayan iþadamý damarýný bulup, gazý vermiþ. Þimdi Trump ve ekibi, Afganistan’ýn zengin madenlerini nasýl iþletiriz diye düþünüyor. Ekip kim? Bannon ve Damat Kushner.
Bunun akýllý bir iþ olmadýðýný söyleyen var, ama dinleyen kim. Mevcut durumu korumak ve ‘yenilmemek’ için Pentagon 4 bin ek asker yollamayý düþünüyordu, Beyaz Saray’ýn iþbilir ekibi bu süreci durdurdu. Þimdi iþbilir takým, Afganistan madenlerini iþletmeyi hayal ediyor. Kimle? Askeri alt yüklenici denen paralý asker bulup anahtar teslim askeri lojistik hizmetler yapan özel þirket DynCorp’un sahibi Stephen Feinberg ile. Þirket arazi güvenliði saðlayacakmýþ, öbürleri de maden çýkartacakmýþ.
Ve projede bir oyuncu daha var: Karanlýk paralý asker þirketi Blackwater’ýn eski sahibi Erik Prince. O da “Afganistan’a asker yollamayýn, paralý asker yollayýn” diyor. Prince, aileden. Kýzkardeþi Betsy DeVos, Trump’ýn Eðitim Bakaný.
Ve Trump ekibi bu cin fikirlere bayýlmýþ: Afganistan’ý özel sektöre devredecekler. Dünyanýn dört yanýndan paralý askerler Afganistan’da hareket eden her canlýya ateþ edecek. Üstelik madencilikle de herkes para kazanacak!
Bilenler, bir savaþýn özelleþtirilip özel sektöre devredilmesinin geçmiþte Laos’ta denendiðini hatýrlýyor. Vietnam’da ordu savaþýrken, komþu Laos’a CIA ve emrindeki özel sektör vaziyet etmiþti. Sonuç? Sonuç deðiþmedi ABD ordusu Vietnam’da yenildi, paralý askerler de Laos’ta yenildi. Ama Laos’ta yenilenler, sað kaldýlarsa iyi para kazandýlar.
Trilyon dolarlýk maden öylece yatýyor
Afganistan’da 1 trilyon dolarlýk maden var! Ona kalýrsa milyar kere milyar dolarlýk eroin üretecek haþhaþ da var. Eroin ticareti tüm hýzýyla sürüyor, piyasasý, arzý-talebi yüksek. Afgan savaþý, on yýllardýr eroinle finanse ediliyor. Madene daha sýra gelmedi, çünkü eroin üretimi ve ticareti daha kolay.
ABD 16 yýldýr Afganistan’a 850 milyar dolar harcadýðýný söylüyor. Afganistan vesilesiyle yapýlan diðer ABD harcamalarý da katýlýrsa, o toplam da 1 trilyonu geçer. Demek ki Afganistan’ýn özeti: 1 trilyonluk maden, Birkaç milyarlýk eroin, 1 Trilyonluk ABD harcamasý ve ölen onbinlerce kiþi.
Trilyonluk maden hikayesi yarý gerçek, yarý efsanedir, yýllardýr dolaþýr. Yarý efsanedir, çünkü yeraltý rezerv varlýðý, denizdeki balýk gibidir. Kamyona yükleyene kadar senin deðildir.
Diyelim ki, çok saðlam rezerv tahmini yapýldý... O zaman da piyasa koþullarý devreye girer. Maden dediðin arza-talebe baðlý. Fiyat yüksektir, sonra düþer, sonra yükselir. Halen dünya emtia fiyatlarý düþük, þimdi talep ve fiyat aþaðýda. Üstelik bu maden iþinde tekel olmadýkça, fiyatý belirlemek zor. Afganistan’da varsa, baþka çölde, baþka daðda da vardýr... Yani bu trilyon, havada bulut...
Yine de, ABD jeologlarýnýn bu yolda ciddi çalýþmasý var. Normalde maden tetkiki yapmak için arazide dolaþmak, örnek toplamak gerekir, ama Afganistan’da arazide dolaþmak saðlýða zararlý olduðu için, 2010’da havadan tarama yapýldý. Özel kamera, güneþ ýþýnlarýnýn zemine yansýmasýndaki özelliklere bakarak, topraðýn ya da kayanýn altýnda ne olduðunu görebiliyor. Gün ýþýðý yansýrken, ýþýðýn deðiþen dalga boylarý, aþaðýda ne olduðunu anlýyor.
NASA uçaðý 43 günde 15 bin metreden Afganistan üzerinde 28 uçuþ yaptý ve ülkenin %70’ini görüntüledi. Ve bu görüntüler, çok ayrýntýlý haritalara yansýtýldý.
Afganistan’da demir, bakýr, altýn, lityum dahil çok sayýda maden ve ‘nadir toprak madenleri’ denen mineraller var.
Aslýnda Afganistan’ýn maden zenginliði tarihin baþýndan beri bilinir. Sar-i Seng’in Lapis taþlarý Firavunlara, Hititlere, Truva’ya gelmiþtir. Panþir’in dev elmaslarý hala konuþulur. Ýþin ilginci, Afganistan’da uranyum da boldur ve bunu Sovyetler Birliði fark etmiþti.
1979 yýlý Aralýk ayý baþýnda Moskova’da gizli bir toplantý... Sovyetler Birliði Komünist Partisi Genel Sekreteri Leonid Brejnev’in baþkanlýðýndaki toplantýda Afganistan’ýn iþgal edilmesi ve Kabil’de kukla bir rejim kurulmasý kararlaþtýrýldý. Gizli iþgal gerekçeleri arasýnda Afganistan’daki uranyum da vardý: Ýran ya da Pakistan, Afganistan’daki uranyumla nükleer silah yapabilirdi. Ýþgal 24 Aralýk’ta baþladý. Moskova hesapta ‘Önleyici Savaþ’ yapýyordu. Sonraki 10 yýlda Afganistan’da müthiþ hýrpalandýlar ve zor kaçtýlar.
Afganistan’dan çekildikten sonra eski-yeni Sovyetlerde büyük bir eroin salgýný baþladý. Afganistan’da ölen askerden daha çok Rus vatandaþý, eroinden öldü...
Halen, Afganistan ayný Afganistan. Moskova kendi gelmiyor, uzaktan ABD’ye sorun çýkartýyor. Pakistan ve Ýran’ýn ise atom bombalarý var. Atom için gerekli uranyumu kendi topraklarýnda buldular.
Topraktan çýkýyor, bilgisayar oluyor
Nadir Toprak Madenleri denince herkesin gözü kamaþýyor. Sektörde yakýndan bilinen 17 tane element var. Bu elementler yüksek teknoloji ürünlerinde, enerjide, havacýlýk ve uzay sanayiinde, silah sanayiinde, saðlýkta ve akla gelmedik yerlerde, mesela mücevheratta kullanýlýyor. Bu elementler sayesinde harika teknolojik gereçlerde aðýrlýk azaltýlýyor, enerji ihtiyacý ve kirlenme düþüyor. Aletler daha verimli çalýþýyor, küçülüyor, hýzlanýyor, dayanýklý hale geliyor.
Dünya ekonomisi, bu nadir madenlerle çok ilgili. Bu maddelerde halen ana kaynak Çin. Tekel durumundaki Çin bile tahmini rezervinin ancak yüzde 20 sini kullanabiliyor.
Uzayda dolaþan göktaþlarýna robot yollayýp o yüzeylerden maden çýkartýp dünyaya getirme- projesi, hayal deðil, tekele alternatif yaratmak ve para kazanmak için geliþtiriliyor. Yakýn zamanda bu uçuþlar gerçekleþecek.
Nadir madenler, demiþken Çin dýþýnda bu madenlerin çýkartýldýðý ülkeler, Þili, Arjantin, ABD ve Türkiye diye sýralanýyor.
Evet Türkiye. Bu madenlerin önemini Türkiye biliyor, ancak daha çok aramak-çýkartmak için kaynak ve çaba lazým. Bu madenlerin olduðu topraklar birbirine çok benzer: Çöl, çorak, kayalýk, susuz, ýssýz, vahþi iþe yaramaz boþ araziler gibi durur. Ama sen o vahþi çorak arazinin altýný bir de madenciye sor!
