Tam ne olduðunu anlamamýþtýk. Iþýklar kesildi, elektrik gitti. Önce aldýrmadým, her zaman olan bir durumdu. Ama galeriden yüzüme hava vurmaya baþladý, o zaman gariplik olduðunu anladým. Rüzgar sanki 100 km hýzla yüzüme esiyordu... Gürültüyü duydum, herþey karardý, kömür tozu esiyordu, rüzgar baretimi kafamdan koparýp aldý. Yerdeydim, yönümü kaybetmiþtim... Crouse yandan seslendi -Kalk, gidiyoruz. Çýkmamýz lazým- dedi, kalktým, bana elini verdi, omuz omuza yaslandýk. Diðerleri bizden önce uzaklaþmýþtý. Tam çýkýþ yönünü bilmiyorduk ama geldiðimizin tersine yürüdük. Madenden çýktýk...”
Madenciler Crouse ve Racer ikinci vardiyaya girecekleri taþýyacak dekovil-trendeydiler. Onlar oturmuþtu, tren geciken iki kiþiyi almak için madenin aðzýnda bekliyordu. O sýrada patlama oldu ve gecikme, hayatlarý kurtardý. Vaktinde hareket etseler madenin içine ölüme gideceklerdi.
ABD’nin Upper Big Branch kömür madenindeki faciayý anlatýyoruz. 2010 Nisan’ýnda adým adým gelen ve önlenebilir kaza 29 madenciyi öldürdü ve ABD’nin en büyük maden kazalarý arasýna girdi. Olayýn ardýndan tutulan raporlar, herþeyi en ince ayrýntýsýyla anlatýyor. Ýfadeler alýnmýþ, kanýtlar toplanmýþ, bütün ihtimaller taranmýþ ve parçalar özenle birleþtirilmiþ.
Kesici-yükleyici makinanýn patlamadan saniyeler önce 14:59:38’de durduðu bile tesbit edilmiþ. Saniyesine kadar bütün ayrýntýlar var. Karanlýkta kalan, kuþkulu hiçbir nokta yok. Hem ne olduðunun anlaþýlmasý için, hem sorumlularýn bulunmasý için, hem de bundan sonra tekrarlanmamasý için herþey kayýtta.
Raporlar diyor ki: Madenciler yaptýklarý iþten gurur duyarlar. Uzun ayak madenciliðinde 300-400 metrelik damar traþlanýrken, bu iþi yapan ekip sorunsuz çalýþmanýn önemini bilir. Kömürü bu ekip çýkarttýðýndan, madenin üretimi ve þirketin kârý bu ekibe ve makinanýn sorunsuz çalýþmasýna bakar. Makina bir uçtan diðer uca mekik gibi vardýðýnda her seferinde traþlanan kömür, bu ekibin gururudur.
Damar yeterince geniþse, uzun ayak üretim yapýlýr ve panoya dev kesici-yükleyici makina getirilir. Yeni madene yatýrým, yüz milyonlarca dolardýr. Çalýþan madene yatýrým 40-50 milyon dolardýr. Madenci bu yatýrýmý bilerek ve iþinin üretime baðlý olduðunun bilinciyle çalýþýr. Üretim baskýsý yüksektir. Kazaya uzanan haftalarda madende o panoda üretimin tamamlanýp baþka yere geçilmesi gerekiyordu, gecikilmiþti. Ekipler zamana karþý yarýþýyordu.
Böyle bir ortamda makinanýn her an çalýþmasý gereði ortadayken, kazanýn olduðu 5 Nisan’da panoda çalýþan ekip makinayý durdurmuþtu: 14:59:38... Patlamadan sonra da cesetleri panodan uzakta bulunmuþtu.
Raporlara göre yangýn panonun kenarýnda baþlamýþtý. Günler öncesinden sýzan ama dedektörler kapalý ya da arýzalý olduðu için fark edilmeyen metan gazý, yangýn baþlatmýþtý.
Gaz birikiyor, kesici-yükleyicinin týrnaklarýnýn kayaya çarpmasýyla çakan kývýlcým, yangýný baþlatýyor... Bu yangýn normalde söndürülebilir bir yangýn. Çünkü makinede su püskürtme sistemi var. Ama o gün makinede su püskürtme sistemi çalýþmýyordu. Sprey deliklerinin bazýsýna su gitmiyordu, bazýlarý týkalýydý.
Söndürülemeyen yangýn gazýn biriktiði noktalarda ilerlemeye baþladýðýnda, ekip durumun ciddiyetini fark edip, kesici-yükleyiciyi durdurdu ve panodan kaçarak uzaklaþmaya çalýþtý. Ayný sýrada yangýn büyüdü ve ortamda yeterinden fazla bulunan kömür tozu patladý. Ortamda kömür tozu barut gibi olurdu. Patlama, kömür tozunun etkisiyle gideceði bütün galerilere yayýldý, öldürücü basýnç sýkýþma yaratýp çýkýþ yeri aradý ve havalandýrma deliklerinden boþaldý. Cehennem ortamýnda toplam süre: 3-4 dakika.
Soruþturma komisyonu, metan gazýnýn madene sýzýp patlamasýnda yýldýrým düþmesi, hava basýncýnýn deðiþmesi ve deprem ihtimallerini de gözönüne aldý. Bu faktörler varsa, þirketin kusuru olmayacaktý.
Komisyon, meteoroloji raporlarýndan maden bölgesinde o gün sabah ve gece saatlerinde 293 adet þimþek çaktýðýný, ancak patlama sýrasýnda havanýn normal olduðunu belirledi.
Yine dýþarýda hava basýncýnýn çok düþtüðü sýrada madenlerde metan sýzýntýsýnýn arttýðý bilinir. Komisyon, atmosfer hava basýncýnýn normal olduðunu gördü.
Ve deprem kayýtlarýna bakýldý: Olaydan bir gün önce merkez üssü madenin 100 km uzaðýnda 3.4 büyüklükte bir deprem olmuþtu. Ancak deprem patlama yaratmayacak kadar uzak, küçük ve erkendi.
Patlama madenin dýþýnda fark edildiðinde, idare binasýndaki kontrol masasýnda bütün göstergeler alt üst olmuþtu. Dýþarýdaki iþçiler koþarak madenin aðzýna yönelirken, ne olduðunu birbirlerine soruyordu. Biri -Çökme miydi?- dedi. Deneyimli iþçilerden Stewart -Çökmedi. Çökse bir anda olurdu. Bu iþ dakikalar sürdü- dedi... -Sence ne oldu?- ‘Patladý’ dedi Stewart. Kontrol bu arada 22 numaralý ayaktaki formene telefonla ulaþmaya çalýþýyordu. Patlamanýn merkezi orasýydý ve artýk o ekip artýk cevap vermeyecekti. Orada kurtulan yoktu. (Devamý edecek)
twitter.com/selimatalayny
