Yargýlamalarýn makul sürede sonuçlandýrýlmasý bir hak. Devletler bunun için önlem almak zorunda. Türkiye'de dava sayýsý 8 milyon, soruþturma dosyasý ise 11 milyon civarýnda. 35 milyon kadar da icra dosyasý var. Toplam 55 milyon dosya var. Buna karþýlýk Türkiye'de 15300 hâkim ve 7400 savcý bulunuyor. 18 yaþ üstü 64 milyon kiþi var ve neredeyse hepsi; sanýk-müþteki, davalý-davacý, borçlu-alacaklý veya tanýk olarak adliye ile irtibatlý. Bu yük, makul sürenin baþlýca nedeni. Anayasa'ya göre yargýlamanýn tarafsýzlýðý ve doðruluðu kadar "en az giderle ve süratle" sonuçlandýrýlmasý da önemli. Makul süre konusunda AYM ilginç bir karar verdi. Bu karar, yargýda bir dönüþüm zorunluluðuna iþaret ediyor. Gelin birlikte meseleyi irdeleyelim.
AYM'nin kararý
AYM, dört gün önce ilan ettiði Altýntaþ (B.2023/18536) kararýnda þöyle dedi: "Makul sürede yargýlanamadýðý iddiasý ile gelen baþvurularýn fazlalýðýndan dolayý AYM olarak diðer bireysel baþvuru dosyalarýný makul sürede inceleyemez hale geldim, makul sürenin aþýlmasýna iliþkin kriterler pilot kararlar ile oturmuþ durumda, bundan sonrasýna Tazminat Komisyonu baksýn"... AYM bu dosyalarda "baþvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklý kýlan bir neden görülmemesi" sebebiyle düþme kararý vereceðini de ilan etti (ÝçT.m.80). Bu, AYM'nin ortada bir hak ihlali görmediði anlamýna gelmiyor. Bilakis kendisini de aþan düzeyde bir duruma iþaret ediyor...
Tazminat Komisyonu
Komisyon, AÝHM'de hak ihlali iddialarýnýn tazminat ödenerek çözümü için yetkili. Makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlali iddiasý da bu kapsamda pek tabi. Kanuna eklenen bir geçici madde ile AYM'deki derdest baþvurular da Komisyon'un kapsamýna alýnmýþ. Ancak AYM'nin vereceðini ilan ettiði "düþme kararý" üzerine Tazminat Komisyonu'ndan ilgililerin talep hakký olabileceðini kanuna derç etmek gerekiyor ki boþluk ve tartýþma olmasýn. Peki Komisyon ne yapacak baþvuru olursa? AÝHM ve AYM'nin emsal kararlarýný da gözetmek suretiyle makul sürede bitirilmediði anlaþýlan davalar için baþvuranlar lehine tazminata hükmedecek. AYM'nin düne kadar yaptýðýný yapacak yani...
Alternatif çözüm!
AYM'nin, Komisyon'a yani alternatif çözüm yoluna yaptýðý vurgu önemli! Zira makul sürede yargýlama yapýlamamasýnýn en büyük sebebi, yargýnýn anlamsýz bir iþ yüküne tabi tutulmasý. AYM de bundan muzdarip... Tahkim, uzlaþtýrma ve arabuluculuk en bilinen alternatif çözüm yollarýmýz. Bunlar içinde en önemlisi arabuluculuk bence. 04.10.2023 itibarýyla 4,5 milyon dosyanýn 3 milyonu anlaþma ile sonuçlanmýþ. Kira dava sayýsý 01.09.2023'e kadar 135 bin dolayýnda. Aðustos ayýndaki dava sayýsý 21 bin iken 12.10.2023 itibarýyla -yani kira arabuluculuðunun devreye giriþinden bugüne- açýlan dava sayýsý 3015 adet. Sadece kira bahsinde deðil, iþ dosyalarýnda büyük bir azalma var. 2017 yýlýnda iþ davasý sayýsý 270 bin. Þimdi derdest dosya sayýsý 230 bin. EYT, pandemi ve ekonomik sorunlar nedeniyle açýlan davalara raðmen sayý 40 bin azalmýþ. Demek ki iþ konusunda 1 milyona yakýn dosya ile uðraþacaktý adliyeler.
Ne yapmalý?
Hâkim ve savcý sayýsýný arttýrma veya yeni mahkemeler kurmak ile sorun çözülmez. Mahkeme kurmak pahalý bir iþ. Arabuluculuk ile devlet bu maliyete girmiyor. Arabulucudan vergi tahsil ediyor. Arabulucuya ödediði ücreti de dava sonunda haksýz çýkandan alýyor. Bu verilere göre devlet yargýsal bir sorunu karlý çýkarak çözüyor. Bu alaný tahkim etmek, yargýlama sürelerini makul seviyeye çekebilir. Ýki þey yapmak gerekiyor: Birincisi arabuluculuðu merkezler kanalý ile yürütmektir. Ýkincisi ise arabuluculuðun sahasýný geniþletmektir. Böylece ciddi bir kurumsal dönüþüm saðlayabiliriz ve zamanla "makul süre" sorunumuz kalmaz.
