Sinemalarýmýzda geçen Cuma gösterime giren “The Lone Ranger / Maskeli Süvari” sinemada ýrkçýlýk tartýþmalarýnýn da odak noktasý oldu ABD’de. Bu tartýþmalar yeni deðil. ABD yerlilerine uygulanan ayrýmcýlýk, içinde yaþadýklarý yoksulluk ve yoksunluk sürdükçe eskiyeceðe de benzemiyor.
1993’te yazdýðý “The Lone Ranger and Tonto Fistfight in Heaven” (Maskeli Süvari ve Tonto Cennette Yumruklaþýr) adlý öykü kitabýyla üne kavuþan, Amerikan yerlisi yazar ve þair Sherman Alexie “Tonto’dan nefret ederdim, hala ediyorum” diyordu 28 Haziran 1998 tarihinde LA Times’da çýkan yazýsýnda... Bu yazýda, çocukluðunda yerlileri aþaðýlayan westernleri izleme deneyimlerini anlatýyordu...
Kuzey Amerika kýtasýnýn iyi beyaz Hýristiyan Avrupalý yerleþimcilerini topraklarýnda istemeyen, birdenbire tepelerin ardýnda beliren, oklar yaðdýran, atlarýnýn üzerine ellerinde baltalarla ve mýzraklarla saldýran, yüzlerini korkunç gösteren boyalar sürmüþ, yarý çýplak, tuhaf çýðlýklar atan, kurbanlarýnýn kafa derilerini yüzen, onlarý totemlerine baðlayýp iþkence eden, atlarýnýn arkasýna baðlayýp yerlerde sürükleyen Kýzýlderili stereotipi hakimdir klasik westernlere.
Amerikan sinemasýnýn en büyük ustalarýndan John Ford’un “Stage Coach / Posta Arabasý” sinema yazarlarýnýn -teknik nedenlerden ötürü- baþ tacý ettiði western türünün baþyapýtlarýndan biri. Ne acýdýr ki “Kýzýlderili”lere ýrkçý yaklaþýmýn standartlarýný belirleyen filmlerden!
***
Yönetmen Gore Verbinski’nin ve yapýmcý Jerry Bruckheimer’ýn imzasýný, þirket olarak Disney’in markasýný taþýyan yeni “Maskeli Süvari” bir western parodisi aslýnda... ABD’yi boydan boya geçen demiryolu ve Buffalo Bill gibi bazý Amerikan efsanelerini de kapitalizm ve onun tetikçileri olarak göstermekten çekinmiyor. Öte yandan 60’lý ve 70’li yýllarda ortaya çýkan revizyonist western’lerden farklý olarak bu türün bütün kliþelerini ve üslup özelliklerini, ikonlaþmýþ mekanlarýný ve müziðini kullanýyor. Hiciv niteliði aðýr bassa da türün bütün niteliklerinin altýný çize çize, bir eðlence sinemasý ürünü haline gelmesi yüzünden politik doðruluðu zedeleniyor.
Tonto rolüne bir Amerikan yerlisi seçilse bile “Maskeli Süvari”ye yapýbozumcu bir film diyemeyiz. Hatta Johnny Depp’in “Karayip Korsanlarý”ndaki Jack Sparrow misali uzun saç, ilginç kostüm, aðýr makyaj, abartýlý mimikler, alýþýlmadýk beden diliyle ulaþtýðý popülarite olmasa ne giþe hiti olur ne tartýþýlýrdý.
Disney Komançilerle iþbirliðine giderek çok dikkatli bir PR çalýþmasý yaptý. Bir Komançi liderini filme danýþman olarak tuttu. Çekimler baþlamadan önce Johnny Depp Komançi toplumunu ziyaret edip fahri hemþeriliðe kabul edildi. Fakat bu onun Tonto’yu oynayacaðý gerçeðini deðiþtirmedi...
1933 yýlýnda bir radyo programý olarak baþlayan Maskeli Süvari ve sadýk Kýzýlderili yardýmcýsý Tonto’nun maceralarý Amerikan popüler kültüründe yer etti. Sinemaya ve televizyona uyarlandý. Maskeli Süvari yýlmak bilmeyen bir “beyaz” adalet savaþçýsý, öldürmek için deðil etkisiz hale getirmek için ateþ eden, vatanýný, milletini, Tanrýsýný seven, aðzýna içki sürmeyen, küfür etmeyen, düzgün bir dilbilgisiyle konuþan, çocuklara örnek olacak bir ikon haline getirildi. Tonto ise onun Kýzýlderili yardýmcýsýydý, aðzýný pek açmayan, açýnca da heceleyerek kýrýk bir Ýngilizce konuþan, suratsýz, tuhaf ama güvenilir bir yancýydý...
Kovboy filmlerinde “Uygarlýktan nasibini almamýþ, saldýrgan, Allahsýz ve alkolik vahþiler” olarak betimlenen “Kýzýlderililer”in içinden bir iki tane “iyi” çýkar hani... Ya melez olduklarýndan ya da halklarýnýn vahþetine karþý çýkýp “masum” beyazlarý ve “barýþ”ý korumak istediklerinden iz sürücülük, kýlavuzluk, arabuluculuk yaparlar. Tonto onlarýn “sevimli” bir modeliydi! Hassasiyet buradan kaynaklanýyor. Bana sorarsanýz klasik westernlerin yanýnda “Maskeli Süvari” sütten çýkmýþ ak kaþýk!
