Harvard, Princeton ve Harvard’da bulunduðum zamanlarda destekleyici ve tatlý bir ortamda bulunmaktan keyif aldým. Bununla beraber, matematiksel bilimlere ilgi duyan kýzlarýn karþý karþýya olduðu sosyal bariyerler, benim büyüdüðüm zamanlardan daha az olmayabilir. Dahasý, kariyer ve aileyi dengelemek hâlâ büyük bir mücadeledir. Bu, çoðu kadýný, genellikle iþlerinden fedakârlýk yapmalarýný gerektiren zor kararlarla karþý karþýya býrakýr. Ne var ki, geçen yýllar içerisinde önemli geliþmeler oldu ve bu eðilimin devam edeceðinden eminim.”
Bu sözleri, Meryem Mirzahani’nin (Maryam Mirzakhani) geçen yýl yaptýðý bir açýklamadan aldým. Mirzahani, 37 yaþýnda ve halen Stanford Üniversitesinde matematik profesörü. Tahran doðumlu ve lisansüstü eðitimi hariç bütün eðitimini Ýran’da tamamlýyor.
Mirzahani, ayný zamanda, bu satýrlarý yazdýðým gün (13 Aðustos) Uluslararasý Matematik Birliðinin Seul’de düzenlediði Uluslararasý Matematikçiler Kongresi’nde açýklanan Fields Madalyasýný alan dört matematikçiden biri. Madalya alan diðer matematikçiler ise Artur Avila, Manjul Bhargava ve Martin Hairer. Matematikçilere ödüllerini Kore Cumhurbaþkaný Park Geun-hye takdim etti.
Fields Madalyasý, matematiðin Nobel’i sayýlýyor. Ancak Fields Madalyasý, Nobel ödülünden oldukça farklý.
Nobel ödülünde yaþ sýnýrlamasý yok ve genelde ancak uzun bir bilimsel kariyerden sonra ödül alýnabiliyor. Fields madalyasý ise dört yýlda bir ve sadece 40 yaþýnýn altýndaki matematikçilere veriliyor.
Her iki sebepten ötürü, Fields Madalyasý almak, bir matematikçi için oldukça zor ve alýnabilecek en saygýn ödül sayýlýyor. Dolayýsýyla madalyayý alan bütün matematikçiler, önemli keþiflere imza attýklarýný tescil etmiþ oluyorlar. Madalya alanlarýn her birinin hayat hikâyesinde ilginç hususlar var.
Ancak madalya alanlar içerisinde yer alan Mirzahani’yi diðerlerinden ayýran önemli bir özellik var. Meryem Mirzahani, adýndan da anlaþýlacaðý üzere, bir kadýn. Fields Madalyasý, 1936 yýlýndan beri veriliyor ve bugüne kadar Mirzahani dahil toplam 54 kiþiye bu ödül verilmiþ. Ancak ilk defa bir kadýn, bu ödülü alabiliyor. Yani, bugüne kadar madalyayý alan diðer 53 kiþinin tamamý erkek. Mirzahani’nin ödül almasýnýn sebebi, Riemann yüzeyleri geometrisi ve dinamiðine yaptýðý sýradýþý katkýlar.
Kadýnlarýn matematikte neden çok fazla ön plana çýkmadýðýna iliþkin çok ilginç tartýþmalar ve oldukça kapsamlý bir literatür var. Açýklamalar muhtelif. Kimileri kadýnlarýn genetiðine baðlýyor bunu. Kimileri ise tarihsel ve toplumsal nedenlere. Bunu tartýþmak için yerim yok.
Ancak gündelik hayatýn birçok alanýnda çok net olan bir þey var: Kadýnlarýn görünürlükleri zamanla deðiþiyor. Örneðin, bugün geçmiþe göre daha çok kadýn doktor ve hâkim var. Dolayýsýyla genel olarak ifade edecek olursak, hemen her alanda koþullar ve imkânlar uygunsa kadýnlar da erkekler kadar baþarýlý olabiliyor.
Mirzahani de bunu matematik alanýnda ispatlamýþ oluyor. Mirzahani gibi örneklerin daha çok iþlenmesi ve basýnda geniþ yer bulmasý da, kadýnlarýn matematikteki durumuna iliþkin zaman içinde oluþan kalýp yargýlarýn kýrýlmasýna yardýmcý olacaktýr.
Yapýlan araþtýrmalar, rol modellerin kýz çocuklarý üzerinde çok etkili olduðunu gösteriyor. Bundan dolayý, Amerika’da kýz öðrencilere yönelik baþarýlý kadýn figürleri (ör. Hillary Clinton) örnek almalarý için kampanyalar yapýlýyor. Mirzahani’nin özellikle matematik konusunda kýz öðrencilere iyi bir rol model olacaðýný umuyorum.
Ayrýca Mirzahani’nin Ýran gibi geliþmekte olan bir ülke kökenli olmasý da dikkat çekiyor.
Bu örnek, ayný zamanda geliþmekte olan ülkelerden, ABD gibi geliþmiþ ülkelere yönelik beyin göçünün hala canlý olduðunu gösteriyor.
