Çerkes Ethem ve Kuva-yı Seyyare’yle ilgili birçok şey yazıldı çizildi bugüne değin; hele de gerçeği öğrenmek istemeyen ve çarpıtanlarca. Mustafa Kemal 29 Aralık 1920’de Meclis’in 125. Birleşim, 3 v e 4. oturumlarında konuya açıklık getirir, kendisine ulaştırılan bilgiler doğrultusunda:
“Muhterem Efendiler, çok üzüleceğinizi bildiğim bazı konulara ışık tutmaya çalışacağım. Bildiğiniz gibi, İstanbul’un işgalinden sonra, sadece düşman değil, bağrımızda beslediğimiz yılanlar da ülkemizi ele geçirmeye başlamışlardı... Büyük Millet Meclisi üyesi Reşit Bey’in biraderi Ethem Bey’in bu mücadelede gösterdiği vatanseverliği kimse inkar edemez. Anzavur isyanını Ethem Bey, Yusuf İzzet ve Kazım Paşaların emirleri doğrultusunda bastırmıştır.”
Konuyla ilgili Çerkes Ethem’in anılarına bir göz atalım:
“Biga dolaylarında kuvvetlerimizi yenmeyi başaran Anzavur melunu Gönen üzerinden ilerleyerek Kaymakam Rahmi Bey alayını yenmişti. Tutsak aldığı subayları ve askerleri halife adına yemin ettirdikten sonra serbest bırakıyordu... Durumu tehlikeli gören Yusuf İzzet Paşa, Bandırma’dan çekilince Anzavur Bandırma’ya girdi. Sırada Balıkesir vardı... Albay Kazım Bey bir telgraf çekerek benden hiç vakit kaybetmeksizin Balıkesir’e gitmemi rica etti... İki gün sonra Balıkesir’e geldim; on saat süren bir çatışma sonucunda Anzavur Ahmed kuvvetleri bozguna uğradı.” (Çerkes Ethem—Hatıralarım—Berfin Yayınları Sayfa 19-20)
Bu zaferden sonra Genelkurmay Başkanı İsmet (İnönü) Paşa’yla Çerkes Ethem telgraf başındadır:
“İsmet Paşa: Merhaba Erthem Bey, Gazanız mübarek olsun. Genel durumumuz iyi değil. Mustafa Kemal Paşa ve Reşit Bey yanımdalar. Makine başındayız. Size genel durumu anlatırken bazı acı haberler de vereceğim.
“Ethem Bey: Söyleyiniz efendim. Acı da olsa gerçeği bilmek daha iyidir.
“İsmet Paşa: Birçok yerle haberleşmemiz kesildi. Merkezdeyse kuvvetimiz kalmadı. Bulunduğunuz yerde ikinci derecede işleri Tümen Komutanı Kazım Bey’e bırakarak Geyve Boğazı’nda Ali Fuat Paşa’nın yardımına koşmanızı rica ederiz.
“Ethem Bey: Yarın Geyve’ye hareket edeceğim.”
Ethem Bey Geyve’ye ulaşır ulaşmaz İnzibatiye Kuvvetlerine saldırır ve Kuva-yı Seyyare büyük başarı kazanır. Düzce İsyanına da Çerkes Ethem, kimseden emir ya da rica beklemeksizin koşar, isyanı bastırır.
Mustafa Kemal Paşa; Meclis Gizli Oturumu: “Yozgat isyanını da bastıran Ethem Bey, gerçekten de olağanüstü başarılara imza atmıştır. Amacımıza başarıyla destek veren her kimse, onların hizmetleri inkar edilemez... Amaç vatanın, milletin huzurunu, mutluluğunu ve selametini sağlamaktır. Bunun dışında kimi çıkarlar, hırslar, gizli saklı düşünceler üzerine yoğunlaşmak elbette cinayet olur, ihanet olur!”
“Gedos taarruzu sırasında düşmanın çok üstün kuvvetleriyle karşılaşan Garp Ordusu ilk aşamada geri çekilmek zorunda kaldı. Bu geri çekilmeyle ilgili birçok dedikodu vardır. İlk aşamada Ethem Bey’in yerine Tevfik Bey komutasında Kuva-yı Seyyare, Ordu Komutanından aldığı hiçbir emri yerine getirmemişti. Ancak cephede bulunmayan Ethem Bey gelince Kuva-yı Seyyare Ordu Komutanının emirlerini yerine getirmeye başlamıştır. Bu arada cepheyi sis basmış, düşman geri çekilmiştir. Sis yok olunca düşman yeniden saldırıya geçmiş, Yenişehir’i işgal etmiştir. Çok tartışılan Gedos saldırısı budur işte. Ordu komutanı Fuat Paşa Hazretleri Kuva-yı Seyyare’yi suçlarken Ethem ‘hata bizde değil ordu komutanındadır’ diyor. Ali Fuat Paşa buraya geldi ve ben onunla konuştuktan sonra komutanlık yapamayacağı kanısına vardım, Moskova’ya Sefir olarak gitmesini istedim...”
Bundan sonraki gelişmeleri gerek Meclis tutanaklarından gerekse de Ethem Bey’in anılarından izleyerek, Çerkes Ethem Olayını yansız bir biçimde anlamak mümkün olacaktır sanırım.
