Mart 2023 itibariyle kamuda istihdam edilenlerin sayýsý beþ milyon civarýnda. Bu Türkiye'deki toplam istihdamýn neredeyse altýda biri. Memurluk hukuki bir statü. Özlük haklarý güvence saðlýyor. Bu nedenle raðbet görüyor. Ancak bu aralar memurluða giriþte iki güncel itiraz yükseliyor. Biri "mülakat" ve diðeri "35 yaþ meselesi". Bu konularda ciddi bir kamuoyu oluþtu. Atanmak için "mülakat yapýlmasýn", memur olabilmek için "yaþýn sýnýrý olmasýn" talepleri yoðun...
Mülakat, sözlü sýnav...
Bilindiði üzere kamu alýmlarýnda sýnav puaný alanlar sýralanýyor. Mülakata çaðrýlacak aday sayýsý, alým sayýnýn -genelde- üç katý kadar oluyor. Bu þekilde belirlenenler arasýndan memurlar seçiliyor. Þimdilerde 40 binin üzerinde öðretmen adayý mülakat sürecini bekliyor. Bir yanda da itiraz ediyorlar: "Mülakat istemiyoruz". Mülakatlarýn kaldýrýlmasý seçim döneminde de gündeme gelmiþti. Ancak o zaman da biliyorduk ki bazý meslek alýmlarýnda bunun kalkmasý mümkün deðil. Güvenlik, yargý, mülki idare alýmlarýnda bu yöntem kritik! Çünkü yazýlý sýnavýn ölçemediði bazý hususlar var. Bunu mülakatla deðerlendirmek mümkün olabiliyor sadece. Yüksek yargý kararlarýna baktýðýmýzda sözlü sýnavýn, yazýlý sýnavýn parçasý olarak kabul edildiðini görürüz. "Bilgi ölçme" iþlevi burada da devam ediyor. Mülakatýn ise adayýn "davranýþ, ifade ve muhakeme gücünün" tespitine dönük olduðunu görürüz. Birbirinin yerine kullandýðý durum olsa da hukuken temel ayrým bu. Danýþtay'ýn "sözlü sýnav" olarak ilan edilmesine karþýn sýnavda bilgi ölçmeye yönelik hususlara yer verilmemesini hukuka aykýrý bulduðu kararlarý var...
Belirsizlik sorun!
Türkiye'deki sorunun kaynaklandýðý nokta buradadýr. Ne ölçülmek istenmektedir? Bilgi mi yetenek mi? Buradaki belirsizlik, sýnav sonuçlarýnýn neye göre belirlendiðini, kriterin ne olduðunu tartýþmaya açýyor. Nihayet -sýnavlar adil olsa bile- sonuca gölge düþüyor... Pek tabi tümüyle sözlü sýnavý, mülakatý kaldýrmak bir çözüm olarak dillendirilebilir. Kaldýrýlabilecek mecralar olabilir ama tümüyle kaldýrmak pek mümkün deðil. Ancak konunun objektif kriterlere baðlanmasý ve þüphe býrakmayacak biçimde tesis edilmesi mümkün. Örneðin öðretmenlik mesleðinde kiþinin davranýþ, ifade ve muhakeme gücünün ölçülmesi þart. Ama bunun tamamen tarafsýz ve etkiye kapalý biçimde yapýldýðý ortaya koymak da þart! Kamuoyunun zihninde soru iþareti kalmamalý. O halde idarelerin muðlaklýðý gidermek adýna sýnav içeriklerini, puan baremlerini ilan etmesi kadar; yapýlan mülakatýn ve sözlü sýnavýn objektifliðine dair kurallarý da ortaya koymasý, denetime elveriþli kýlmasý lazým!
Yaþ engeli
Devlet Memurlarý Kanunu'na göre 18 yaþýný tamamlayan herkes memur olabilir. Ama buna Ek. 40 madde özel durumlarda memur olabilmek için 35 yaþýnýn aþýlmamasý gerektiðini kurallaþtýrmýþtýr. Mesleðe özel yarýþma sýnavýna tabi tutularak alýnan (sýnýrlý sayýda sayýlmýþ) müfettiþ ve uzman yardýmcýsý, denetçi vb. memurluklar için bu durum geçerli. Bunun dýþýnda kanuni bir zorunluluk yok. 1984 yýlýndaki bu düzenleme -güvenlik birimleri hariç- günümüz koþullarý için pek mantýklý görünmüyor. Bu kuralýn ve kapsamýnýn tekrar gözden geçirilmesi gerekiyor. Yasal sýnýr dar olmasýna karþýn, kapsamý geniþleten uygulamalar görüyoruz ki bunlar aslýnda hukuka aykýrý. Nitekim Türkiye Ýnsan Haklarý Eþitlik Kurumu bu yýl, Ýçiþleri Bakanlýðý'nýn sözleþmeli personel alýmýnda kiþinin bilgisayar mühendisliði kadrosuna baþvuru yapabilmesi için 35 yaþýný doldurmamýþ olmasý þartý getirilmesini ayrýmcýlýk yasaðý olduðuna karar verdi.
Þimdi soralým: Uzun yýllar özel sektörde verimli çalýþmýþ birisinin, hayatýn zorluklarý nedeniyle 37 yaþýnda sýnava girerek kaymakam olmak isteyenin önüne yaþ sýnýrý getirmenin; akýllarda soru iþareti býrakan mülakat ve sözlü sýnavlarýn, kime ne faydasý var?!..
