Madencilik uzmanlarýyla konuþtuðumuzda, özellikle kömür için 3 önemli tehditle karþý karþýya olduðumuzu görüyoruz.
1- Grizu patlamasý: Metan gazý birikmesiyle ortaya çýkan, özellikle Zonguldak madenlerinde görülen en ciddi tehdit. Alýnabilecek en önemli önlemler; gaz detektörleriyle anlýk izleme, gaz maskesi, yaþam odasý gibi koruma tedbirleri ve kaçýþ yollarýnýn planlanmýþ olmasý þeklinde sýralanabilir. Getirilen yeni teknolojiler ve yeni kurallarla son yýllarda önlenmiþ görünüyor.
2- Kendiliðinden yanma: Bazý kömür cinslerinde görülen, kömürün hava ile temasý sonucu ýsýnarak yanmasý. Bu olay, daha önce kömürü alýnmýþ ve kapatýlmýþ galerilerde hava ile temasý kesecek dolgu yapýlmadýðýnda ya da yanmayý izleyebilecek gaz ve ýsý sensörleri konulmadýðýnda yaþanýyor.
Soma’da olan da buydu.
3- Su baskýný: Kömür ocaklarýnda su sýzmasý bilinen ve tehdit oluþturmayan bir durum. Ancak eski galeriler eðer dolgu malzemesi ile doldurulmamýþ ise sular zamanla birikiyor ve altlarýnda veya yanlarýnda yeni galeriler açýlmýþsa tavanýn/duvarý yýkarak faciaya neden olabiliyor. Bunu önleyecek tek þey, eski galerilerdeki su düzeyinin ‘kontrol sondajý’ ile belli periyotlarla ölçülmesi.
Karaman’daki facianýn, su sýzmasý olan eski galerinin altýnda çalýþýlmasýna raðmen bu ‘kontrol sondajý’nýn yapýlmamasý nedeniyle yaþandýðý deðerlendiriliyor.
***
Uzmanlarýn verdiði bilgiler ‘en baþta 4 önemli konunun halledilmiþ olmasý gerektiðini’ gösteriyor:
1- Maden sahasýnýn daha ilk kazma vurulmadan önce; jeolojik özelliklerinin, katmanlarýn niteliði, sertliði veya yumuþaklýðý; maden cevherinin yer altýnda aldýðý (düz veya eðimli) þekil; yakýnýnda veya üzerinde durgun veya akar halde büyük su kaynaklarýnýn olup olmadýðý gibi araþtýrmalarýn yapýlmýþ olmasý;
2- Madenin niteliklerine göre kazý ve çýkarmak için teknik gerekliliklerin ‘ayrýntýlý’ olarak belirlenmesi;
3- Ýþçilerin o maden için gerekli eðitimi almýþ olmasý;
4- Maden iþletmesinde iþ güvenliði ve iþçi saðlýðý þartlarýnýn ‘ayrýntýlý olarak’ belirlenmesi; Ve gerekli izinlerin bu þartlar yerine getirildikten sonra verilmesi...
Bunlar, yukarýda belirttiðim üç önemli tehdidi ortadan kaldýracak ‘standartlar’...
ABD ve Avustralya’da sadece ‘kömür’e özel yönetmelikler 500-600 sayfa tutuyor. Hiçbir ayrýntý atlanmamýþ; iþçinin ayaðýna deðecek taþ düþünülmüþ.
Çünkü her bir konu, daha önce ‘acýyla test edilmiþ’ ve mevzuata geçirilmiþ. En küçük bir ihmal en çok iþverenin canýný yakýyor...
Hatýrlayýn; Türkiye bugün AVM’lerde, maðazalarda sýkça gördüðümüz ‘Dikkat, ýslak zemin’ uyarý tabelasýyla McDonald’s sayesinde tanýþtý. Zira küresel hamburgerci, ayaðý kayarak düþen bir müþterisine milyonluk tazminat ödemek zorunda kalmýþtý.
Türkiye’deki madencilik ve iþ güvenliði yasalarý ile mevzuat ise bütün madenler için ortak ve daha yeni güncelleniyor; madenler ise eski... Bu da uygulamada maden iþletmelerinin yasayla uyumlu hale getirilmesi çalýþmalarýnýn ‘hýzlandýrýlmasý’ gereðini ortaya koyuyor.
Aksi halde iþveren yasanýn, yönetmeliklerin ‘etrafýndan dolanma’ fýrsatý bulabiliyor.
***
Özetle;
Karaman’daki facia iþverenin ‘uyarýldýðý’ bir ihmale dayanýyor gibi görünüyor. Zira Haziran’da denetimi yapan iþ müfettiþinin, ‘kontrol sondajlarýný yapmamýþsýn’ dediði ortaya çýktý.
Ama mesela, mevzuatta ‘uyarý’ yerine ‘kapatma’ yazýyor olsaydý, iþçi can vereceðine iþverenin caný yansaydý?
Þimdi muhtemelen yeni düzenlemeler yapýlacak; Soma’dan sonra olduðu gibi.
Ancak ‘henüz bir faciaya sebep olmadýðý’ için mevzuatýmýza girmemiþ, ancak dünyada yaþanmýþ olasý tehditlerin de mevzuata girmesi ve iþvereni kendi kapýsýnýn üstüne ‘önce tedbir’ tabelasý asmaya zorlayacak kurallara ihtiyaç olduðu da açýk. Zira bu millet, her ‘medeni’ imkana bedelini canýyla ödemeden kavuþmalý artýk.
***
Önceki akþam TBMM Soma Araþtýrma Komisyonu Baþkaný, Aksaray Milletvekili Ali Rýza Alaboyun’la konuþtuk. Yüksek mühendislik eðitimini ABD’de yaptýktan sonra 30 yýlýný madencilikte geçirmiþ bir isim. Bugünlerde Soma’da facianýn yaþandýðý madende, ilk kez girilen olay yerinde inceleme yapýyor. Raporu da yakýnda açýklayacaklarýný söyledi. Soma raporu, yeni düzenlemelerin ve birçok madenin kapatýlmasýna varabilecek tedbirlerin habercisi olabilir.
