Hafta içi bir kadýn doðum uzmaný hocamýzýn beyanatý ve deðerlendirmelerini üzülerek okudum. Üzüldüm, çünkü gereðince araþtýrmadan, bilgi sahibi olunmadan yapýlmýþ yanlýþ bir haber.
Finlandiya’da yapýlan çalýþmalarýn (2009 ve 2017 yýllarýnda yayýmlandý) sonuçlarýna göre hamileliði süresince meyan kökü’nden elde edilen meyan özütünü yüksek miktarda tüketen annelerin çocuklarýnýn daha çabuk geliþerek ergenleþtiði, daha uzun boylu ve daha kilolu olduðu; diðer taraftan dikkat eksikliði-hiperaktivite sorununun daha sýk gözlendiði, algýlama performansýnýn azaldýðý gözlemlenmiþ. Finlandiya’da 13 yaþlarýnda 378 eriþkin üzerinde yürütülen bu çalýþmada (epimediyolojik), bu çocuklara annelerinin hamileliði sýrasýnda günde tükettiði glisirizin miktarý gözönüne alýnarak, 13 yaþýndaki geliþim, metabolik, ve psikolojik durumlarý deðerlendirilmiþ.
Glisirizin meyan kökünün içerisinde bulunan baþlýca etkili madde ve bildiðimiz pancar þekerinden 50-60 misli daha tatlý. Bu nedenle köklerden hazýrlanan sulu özüt yoðunlaþtýrýlarak hazýrlanan meyan balý; pastiller, þekerlemeler, dondurma ve içecekler gibi besin ürünlerinde kullanýlýyor. Diðer taraftan, glisirizin’in yüksek miktarda tüketildiðinde karaciðerde bir enzimi baskýladýðý bilimsel çalýþmalar ile ortaya konulmuþ. Buna baðlý olarak vücudumuzda böbreküstü bezlerimizden salgýlanan ve stres hormunu olarak bilinen ‘kortizol’ yeterince yýkýlamadýðýndan yüksek miktarda meyan ürünü tüketilmesi durumunda, kortizol vücutta ödeme ve tansiyonun yükselmesine yol açabiliyor. Hamilelikte ise yüksek miktarda kullanýmýn düþüðe yol açabileceði ve cenin geliþimi üzerinde olumsuz etkileri bulunabileceði bildiriliyor. Çalýþmada araþtýrmaya katýlan çocuklarýn annelerinin günlük tükettikleri meyan özütü miktarý deðerlendirmeye alýnmýþ. Saðlýklý yaþam için günlük önerilen glisirizin miktarý bilimsel kaynaklarda 250 miligram civarýndadýr. Bu öneriden hareketle, günde 500 miligramdan fazla (Yüksek miktar) ve 250 miligramdan (düþük miktar) tüketen annelerin çocuklarýnýn durumu deðerlendirilmiþ. Diðer taraftan, araþtýrýcýlar incelenen çocuklarda gözlenen durumun sadece meyan özütü/glisirizin ile baðdaþtýrýlamayacaðýný belirtiyorlar. Halbuki bizim haber sitesindeki haber zihinlerde karýþýklýk yaratýyor; sanki meyan kökünün 100 miligram gibi çok düþük bir miktarýn üzerinde kullanýlmamasý algýsý yaratýlmýþ. Aslýnda meyan kökünün sulu özütünün hamilelikteki kullaným risklerine dikkati çeken ayný grup tarafýndan yürütülmüþ ve yayýmlanmýþ birkaç çalýþma daha var. Bunun nedeni Finlandiya’da meyan kökü özütü taþýyan þekerleme ve içecekler gibi besin ürünlerinin çok yaygýn olarak kullanýlmasý. Meyan özütünün yaygýn kullanýldýðý diðer ülkeler Ýtalya ve Ýsviçre. Zaten bu ülkelere de bizden gidiyor meyan kökü, çünkü bizde meyanýn deðeri hiç bilinmiyor. Hatta ziraatçý hocalar tarafýndan yazýlan tarlada ‘Meyan kökü ile nasýl mücadele edilir’ diye kitaplar var. Halbuki Çin, Kore, Japonya tedavi sistemlerinde her formülün içerisine meyan kökü ilave edilerek karýþým içerisindeki bileþenlerin vücutta daha iyi emilmesi saðlanýr. Yani Uzakdoðu geleneksel tababetinde meyan çok deðerli ve önemlidir. Bilim de meyan kökünün insan saðlýðý bakýmýndan ne kadar önemli olduðunu ortaya koyuyor; öksürükte, boðaz aðrýsýnda, karaciðer hastalýklarýnda, sindirim sorunlarýnda, astým krizlerinde, mide ülserinde, yüksek ateþte...
Ýþin ilginç yaný, dünyada en kaliteli meyan kökünün Türkiye’de yabani olarak yetiþmesine karþýlýk ülkemizde güney illerimizde yaz aylarýnda serinlemek amacýyla hazýrlanan meyan þerbeti haricinde pek kullanýlýþý yok. Yaygýn bilinen kaný, kolalý içeceklerin temel bileþeninin meyan özütü olduðu ise ‘þehir efsanesi’. Keþke öyle olsaydý, zengin bir ülke olurduk. Benim çocukluðumda satýlan bazý yerli kola benzerleri içerisinde meyan özütü vardý, ama tadý o kadar ‘bayýcý’ydý ki, satýlamadýðýndan piyasadan silinip gittiler. Þimdi bir hesap yapalým; Anadolu’da hazýrlanan meyan þerbeti þu þekilde hazýrlanýyor; 10 gram ufalanmýþ meyan kökü 2 litre soðuk su içerisinde oda ýsýsýnda bekletiliyor. Isýtma yok. Ýçerisine tarçýn kabuðu ve karanfil atýlarak aroma veriliyor. Meyan kökü içerisinde glisirizin oraný yüzde 2-4 civarýnda, ancak soðuk su ile hazýrlandýðýndan yüzde 2 deðerini dikkate alalým. Bu durumda bir su bardaðý meyan þerbeti içerisinde bulunan glisirizin oraný sadece 10 miligram. Yani güvenli ve saðlýklý önerilen glisirizin miktarý olarak belirtilen 250 miligram göz önüne alýndýðýnda günde 25 bardak meyan þerbeti içilebilir. Ancak her zaman olduðu gibi, abartmadan kararýnda býrakmanýz, 2 bardaðýn üstüne çýkmamanýz önerilir. Bazý araþtýrma yazýlarýnda hamilelik süresince yüksek miktarda çemen tohumu verilen farelerden doðan bebeklerin öðrenme ve algýlama kapasitesinin düþtüðü, yani zekâ geriliði görüldüðü gözlemlenmiþti. Çemen toplumumuzda çok tüketilir. Özellikle çok tükettiðini bildiðimiz Kayserililerin ne kadar zeki, iþ bilir olduðunu göz önüne alýrsak, kullanýlan miktarýn yarar ve zarar dengesindeki rolünün ne kadar önemli olduðu anlaþýlýyor.
Dünyada en kaliteli meyan kökü Türkiye’de yabani olarak yetiþmesine raðmen, güney illerinde yaz aylarý dýþýnda hiç kimse meyan þerbeti içmiyor.
