Türkiye bir süredir meyve ve sebze’de tanzim satýþýný konuþuyor. Cumhurbaþkanýmýzýn talimatýyla belediye tanzim satýþ maðazalarý devreye girmesiyle birlikte doðrudan üreticiden alýnarak satýlan sebzelerde market fiyatlarý dahi ciddi þekilde düþtü.
Toptancýnýn, tüccarýn kar marjý; ambalaj-kasa-boylama ve paketleme maliyeti; nakliye; market karý; fireler derken tüketiciye gerçekten de fahiþ fiyatlarla ürünler ulaþmýþ oluyor.
Mevcut sistemde sadece çiftçinin üreticinin desteklenmesi üretim yönünden olumlu sonuçlar vermekle birlikte, asýl çiftçinin ürettiði ürünlerin saðlýklý koþullarda depolanmasý, satýþýnýn makul fiyatlarla yapýlmasýnýn saðlanmasý gerekiyor. Çiftçi çok düþük tutarlarla ürünün toptancýya komisyonculara veriyor, buradan üzerine konulan karla beraber her el deðiþtirdiðinde fiyat katmerli þekilde artýyor. Öyleyse bu sistemi deðiþtirmek, aracýlarý ortadan kaldýrýp doðrudan çiftçinin ürününü satabileceði ortamlar oluþturmak lazým.
Örneðin, bir kg elma yetiþtirmek için üretici bölgesine ve ürün çeþidine göre deðiþmekle birlikte yaklaþýk 75 kuruþ-1 TL maliyete katlanýyor. Ürünün toplanmasý ve soðuk hava depolarýna nakliyesi için de yaklaþýk 30 kuruþ harcama yapýlýyor. Yani, soðuk hava deposunda satýþa hazýr ürünün (depolama, meyve kasasý ve nakliye maliyeti dahil edilmeden) doðrudan 1.05-1.30 TL maliyeti oluþuyor.
Üreticinin meyvesini saðlýklý koþullarda saklamamasý veya nakletmemesi durumunda yaklaþýk yüzde 20-25 arasýnda da bir kaybý oluyor.
Marketlerde 4-5 TL’ye satýlan elmanýn soðuk hava deposundan satýþý yaklaþýk 1.25-1.5 TL tutuyor. Bu da çiftçinin kg baþýna yaklaþýk 20 kuruþ, yani ürün maliyetine göre oransal olarak yaklaþýk yüzde 15-20 kazanç elde ediyor.
Meyve üreticisinin en önemli sorunu depolama, boylama, paketleme ve satýþ kanallarýnýn yetersizliði. Küçük soðuk hava deposu ve düþük tonajlý tesisler yeterli deðil, saðlýklý koþullarda saklanmadýðýnda ve taþýnmadýðýnda ürün kaybý, fire fazla oluyor.
Mutlaka büyükþehir belediyelerine, yerel yönetimlere nüfusla baðlantýlý olarak onbinlerce tonluk soðuk hava deposu ve içerisinde kasa üretimi, paketleme boylama olan entegre soðuk hava depolarý yapýlmalý. Bu saðlandýðýnda üründe fire azalacaðý gibi çiftçinin maliyeti de düþecektir.
Tarým kredi kooperatiflerinden mazot alan çiftçilere doðrudan pompada indirim yapýlarak yakýt maliyeti düþürülebilir. Ýlaç ve gübre fiyatlarýnda doðrudan desteklerle indirim saðlanabilir.
Ayrýca üretimdeki destek ve teþviklerin yöntemi de yanlýþ. Çiftçi yatýrýmýyla ilgili destek aldýðýnda bürokratik iþlemler çok fazla, aylarca bürokratik iþlemlerle uðraþýp yatýrým yapmaya çalýþýyor, yatýrýmý yapsa bile bu sefer kabul süreci ve verilecek desteði almak için aylarca uðraþmasý gerekiyor.
Mevcut sistem yerine Tarým ve Orman Bakanlýðý, damla sulama, dolu filesi, telli terbiye sistemi, soðuk hava deposu ve boylama-paketleme tesisi, sera vs gibi iþler için bölgesel akredite þirketlerle anlaþma yapmalý ve yapýlacak yatýrýmý bu firmalar üzerinden ve bakanlýk gözetiminde yaptýrmalý. Sonuçta maliyetin belli bir kýsmýný ödeyecek çiftçi bu tutarý yatýrdýðýnda proje baþlayacak, toplu alým olduðu için maliyetler düþecek, kalite ve standart birliði saðlanacak. Vatandaþ yatýrýmýn kendine düþen kýsmýný baþta ödedikten sonra iþ bitince bakanlýk kalan destek tutarýný doðrudan bölgesel akredite þirketlere ödemeli.
Bakanlýkta bazý çalýþmalar devam ediyor. Basýnda yer aldýðýna göre, yeni sistemde sözleþmeli tarým imkaný saðlanacak ve büyük komisyoncular ve bazý büyük marketler önceden üreticiye avans vermek suretiyle ekim yaptýracak.
Yaþ sebze ve meyvede çürüme ve nakliye sisteminden kaynaklý kayýp oranýnýn önüne geçilmesi için nakliyesinin soðutma sistemine sahip araçlarla yapýlmasý saðlanacak.
Yaþ sebze ve meyvelerin lisanslý depolarda depolanmasý saðlanacak. Burada özellikle sadece depolama deðil, ayný entegre tesiste hem boylama, hem paketleme ve hem de meyve kasasý üretimi yapýlacak tesisler kurulmalý.
Sonuç olarak Türkiye’nin tarým politikalarýnýn yeniden gözden geçirilmesi, bizzat üreticilerin de katýlýmýyla çalýþtaylarla çözüm yollarý aranmasý, etkin ve verimli bir sistem kurulmasý yönünde çalýþmalar yapýlmasý, çiftçinin ve çiftçi kooperatiflerinin vatandaþlara doðrudan satýþ yapabilecekleri satýþ alanlarýn belediyeler tarafýndan zorunlu olarak tahsis edilmesi, çiftçilerin ürünlerini depolayabilecekleri, gerekirse sertifikalandýrarak kredi ve finansmanda kullanabilecekleri, meyve kasasý üretiminden depolamaya ve paketlemeye kadar tüm hizmetlerin verilebileceði lisanslý entegre soðuk hava depolarý kurulmasý ve soðutma sistemine sahip araçlarla nakliyenin yapýlabilmesi için bu alanda yatýrým yapacaklara ciddi destekler verilmesi, yine nakliye masraflarýný düþürmek ve bölgesel kalkýnmayý desteklemek için zincir marketlere satýþ yaptýklarý sebze-meyvenin en azýndan yüzde ellisini bulunduklarý bölgedeki çiftçilerden veya çiftçi kooperatiflerinden temin etme zorunluluðu getirilmesi ile sorunlar azalýr ve fiyatlar düþer.
