Pandemi ile birlikte emtia fiyatlarýnda yaþanan ani artýþlar ve dünyada tedarik zincirinde yaþanan sýkýntýlar ve en son da Ukrayna-Rusya savaþý ile birlikte fiyatlar dengesi bozuldu.
Bunun sonucunda da tüm dünya tarýmýn ülkeler için ne kadar önemli olduðunu anlamýþ oldu.
Daha önceki yýllarda da özellikle seçim dönemlerinde spekülatif amaçlý stokçuluðun artmasýyla birlikte meyve ve sebze fiyatlarýnda yaþanan olaðan üstü artýþýn sonraki aylarda nasýl düþtüðünü gördük. Bu tür stokçuluk esasen çiftçiye hiçbir fayda saðlamadýðý gibi hem ekonomiyi olumsuz etkileyerek vatandaþlarýn alým gücünü azaltýyor, hem de enflasyon artýþýna neden oluyor. Son birkaç yýldýr özellikle spekülatif amaçlý stokçuluðun artmasýyla birlikte meyve ve sebze fiyatlarýnda yaþanan olaðan üstü artýþýn hem ekonomiyi olumsuz etkileyerek vatandaþlarýn alým gücünü azalttýðýný hem de enflasyon artýþýna neden olduðunu söyleyebiliriz.
Diðer bir deyiþle meyve-sebzede yüksek fiyatlardan üretici, çiftçi hiçbir þekilde faydalanamýyor ve çiftçinin geliri artmýyor. Tüm kazanýmlarý spekülatörler, stokçu toptancýlar elde ediyor.
Çiftçiler bugün markette pazarda kg fiyatý 20-30 TL'yi aþan meyveyi 3-4 TL'ye satmakta zorlanýrken, marketlerde, pazarlarda meyve sebze ateþ pahasý fiyatlara satýlýyor.
Meyve sebze fiyatlarýndaki yüksekliðin esas sebeplerinin baþýnda nakliye, depolama, paketleme-boylama ve ambalajlama maliyetleri geliyor. Toptancýnýn, tüccarýn kâr marjý; ambalaj-kasa-boylama ve paketleme maliyeti; nakliye; market/pazarcý kârý; spekülatif stokçuluk, toplama depolama, satýþ zincirinde fireler derken üretici maliyetlerinden dolayý tüketici 10 kata varan yüksek fiyatlarla meyve sebze almak zorunda kalýyor.
Yine, çiftçinin düþük fiyata stokçulara hal kabzýmallarýna ve spekülatörlere meyve satmasýnýn en temel nedeni depolama alanlarýnýn yetersiz olmasýdýr.
Meyve/sebzede saðlýklý koþullarda saklanmama veya nakletmeme durumunda yaklaþýk yüzde 20-25 arasýnda da fire olmaktadýr. Dolayýsýyla da özellikle yerinde satýþ ve depolamanýn milli gelire ve meyve/sebzede fiyat dengesine katkýsý olmasý mümkündür.
Burada lisanslý depoculuðun meyvecilik sektörü için de ne kadar gerekli ve elzem olduðu ortaya çýkýyor.
Hali hazýrda ürünün toplanmasý, soðuk hava depolarýna nakliyesi, boylama ve elleçleme iþleri, meyve kasasý ve satýþ bölgesine nakliye maliyeti yerine göre yaklaþýk 4-5 TL'yi buluyor.
Çiftçi çok düþük tutarlarla ürününü toptancýya komisyonculara veriyor, buradan üzerine konulan kârla beraber her el deðiþtirdiðinde fiyat katmerli þekilde artýyor. Öyleyse bu sistemi deðiþtirmek, aracýlarý ortadan kaldýrýp doðrudan çiftçinin ürününü satabileceði ortamlar oluþturmak lazým.
Öncelikle üreticilerin üretim maliyetlerinin düþürülerek daha düþük maliyetlerle üretmeleri saðlanmalý, akabinde satýþ ve pazarlama yönünden desteklenmelidir. Zincir marketler önceden üreticiye avans vermek suretiyle ekim yaptýrmalarý durumunda daha uygun fiyatla vatandaþa meyve sebze temini mümkün olacaktýr. Tarým kredi kooperatiflerinden mazot alan çiftçilere doðrudan pompada indirim yapýlarak yakýt maliyeti düþürülebilir. Ýlaç ve gübre fiyatlarýnda doðrudan desteklerle indirim saðlanabilir. Sorunun kökten çözümü için çiftçinin ürettiði ürünlerin saðlýklý koþullarda depolanmasý, satýþýnýn makul fiyatlarla ve kamusal destekle saðlanacak depolama-paketleme ve pazarlamasýnýn yapýlmasýnýn saðlanmasý gerekiyor.
Meyve üreticisinin en önemli sorunu depolama, boylama, paketleme ve satýþ kanallarýnýn yetersizliði. Az sayýda büyük çiftçi soðuk hava deposu ve paketleme-boylama tesisi kurabilecek ekonomik güce sahip. Meyvecilikte küçük çiftçinin tek baþýna soðuk hava deposu ve paketleme-boylama tesisi kurmasý mümkün deðildir.
Soðuk hava deposu, paketleme-boylama ve nakliye girdilerinin düþürülmesi ile hem fireler azalacak ve hem de aracýlarýn aradan çýkarýlmasýyla birlikte düþük fiyatlarla meyve sebze tüketiciye ulaþtýrýlabilecek.
Ülkemizde lisanslý depo faaliyetlerini, 5300 sayýlý Tarým Ürünleri Lisanslý Depoculuk Kanunu ve bu Kanun hükümleri doðrultusunda yürürlüðe konulmuþ Yönetmelikler düzenlemektedir.
Kanunun amacý "tarým ürünleri ticaretini kolaylaþtýrmak, depolanmasý için yaygýn bir sistem oluþturmak, ürün sahiplerinin mallarýnýn emniyetini saðlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sýnýf ve derecelerinin yetkili sýnýflandýrýcýlar tarafýndan saptanmasýný saðlamak, tarým ürünleri lisanslý depo iþleticilerinin kiþiler arasýnda ayrým yapmaksýzýn tarým ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanýný, satýþýný ve teslimini saðlayan ürün senedi çýkartmak ve standartlarý belirlenmiþ tarým ürünlerinin ticaretini geliþtirmek üzere, tarým ürünleri lisanslý depoculuk sisteminin kuruluþ, iþleyiþ ve denetimine iliþkin usul ve esaslarý düzenlemektir." olarak tanýmlanmýþtýr. Depolamaya uygun nitelikte olan, standardize edilebilen, temel ve iþlenmiþ tarým ürünleri, Hububat, Baklagiller, Yaðlý Tohumlar, Pamuk, Fýndýk, Zeytin, Zeytinyaðýdýr.
Tarým ürünlerinin saðlýklý koþullarda muhafaza ve ticarî amaçla depolanmasý hizmetlerini saðlayan lisanslý depoculuk yapýlýyor. Meyve üreticileri için kasa ve depolama hizmeti verip ürünlerin zayi olmasý önlenebilecektir.
Birkaç yýl önce Cumhurbaþkanýmýz Sayýn Recep Tayyip Erdoðan'ýn talimatlarý ve öngörüleri ile TMO tarafýndan onlarca Lisanslý Depo anlaþmasý yapýldý ve bugün Türkiye tahýlda bir kriz yaþamýyorsa bunun da büyük etkisi olduðu açýktýr. Burada Pandemi ve Rusya-Ukrayna krizinde modern tahýl stoklamanýn ne kadar önemli olduðu görülmüþtür.
Dolayýsýyla nüfusuyla orantýlý olarak büyükþehir belediyelerine, ilçe belediyelerine nüfusuyla ve üretim kapasitesi ile orantýlý on binlerce tonluk lisanslý soðuk hava deposu ve içerisinde kasa üretimi, paketleme boylama olan entegre lisanslý soðuk hava depolarý yapýlmalý, marketler ve toptancýlara da hal yerine bu lisanslý depolardan meyve sebze temini zorunluluðu getirilmelidir.
Bu saðlandýðýnda üründe fire azalacaðý gibi çiftçinin maliyeti de düþecek, pazarlama sorunu olmayan, aracý/spekülatör eline mahkum olmak istemeyen çiftçilerde daha kaliteli ve daha fazla üretim yapacaktýr. Ayrýca ürünlerin stok durumu takip edileceðinden spekülatif hareketler önlenecek, devletin vergi kaybý olmayacaktýr.
Sonuç olarak çiftçinin desteklenmesi ve üretimin artmasý, kaliteli ve ucuz sebze/meyvenin vatandaþlara ulaþmasý için;
- Türkiye'nin tarým politikalarýnýn yeniden gözden geçirilmesi,
- Çiftçilere Tarým Kredi Kooperatiflerinde doðrudan pompada indirim yapýlarak yakýt maliyeti düþürülmesi, Ýlaç ve gübre fiyatlarýnda doðrudan desteklerle indirim saðlanmasý,
- Çiftçinin ve çiftçi kooperatiflerinin vatandaþlara doðrudan satýþ yapabilecekleri satýþ alanlarýn belediyeler tarafýndan zorunlu olarak tahsis edilmesi,
- Yerel yönetimlere veya TMO/Çiftçi Kooperatifleri/Özel Ýdareler/Yatýrýmcýlara çiftçilerin ürünlerini depolayabilecekleri, gerekirse sertifikalandýrarak kredi ve finansmanda kullanabilecekleri, meyve kasasý üretiminden depolamaya ve paketlemeye kadar, soðutma sistemine sahip araçlarla nakliyenin bulunduðu tüm hizmetlerin verilebileceði "Entegre Lisanslý Soðuk Hava Depolarý" kurma imkaný getirilmeli, zincir marketler ve meyve toptancýlarýna buralardan tedarik zorunluluðu getirilmeli, ayrýca için bu alanda yatýrým yapacak özel sektör þirketlerine ciddi destekler verilmesi,
-Yine nakliye masraflarýný düþürmek ve bölgesel kalkýnmayý desteklemek için zincir marketlere satýþ yaptýklarý sebze-meyvenin en azýndan yüzde ellisini bulunduklarý bölgedeki çiftçilerden veya çiftçi kooperatiflerinden temin etme zorunluluðu getirilmesi ile tarýmda sorunlar azalýr ve fiyatlar düþer.
Hal yasasýnýn tartýþýldýðý ve gündemde olduðu bir dönemde "Entegre Lisanslý Soðuk Hava Depoculuðu" çiftçiye nefes aldýracaðý gibi vatandaþa da, enflasyonun düþmesine de, kalkýnmaya da önemli etkilerde bulunacaktýr. Burada yazdýklarýmýz deðerlendirildiðinde esasýnda milli tarým politikasýna önemli katkýlar sunacaktýr. Umarým Tarým ve Orman Bakanýmýz sayýn Prof. Dr. Vahit Kiriþçi'nin hem bir çiftçi hem de akademisyen olarak çiftçilere önemli imkânlar getirecek "Entegre Lisanslý Soðuk Hava Depoculuðu"nu uygulamaya geçirir.
