Mitoloji, insanlarýn varoluþsal anlatýmý. Semboller ve dilleriyle bambaþka bir anlatý. Þiir, sanat ve hayalin insan varlýðýný terennümü. Mitler, anlam depolarýdýr. Anlamlar zaman ve nesnelliðin ötesine uzanýr. Hint, Mezopotamya, Grek, Mýsýr ve Asya mitolojileri, farklý kültür dünyalarýnýn miraslarýdýr.
Modern dönemde Frazer, Morgan, Malinowski gibi antropologlar, mitolojiyi bilim olarak ele aldýlar. Pozitivizm, mitolojiyi insanýn bilinç öncesi ilkellik halleri olarak gördü. Büyünün, gerçeklik ve hayalin, rüya ve bilincin beraber olduðu ve insanýn uyanmadýðý ilkel çaðlarýn hikâyeleri diye yorumladýlar. Bilim, mitolojiden çýkýþla baþlamýþtý. Ýnsan mitolojiden kurtulmakla insan olmaya baþladý. Evrimci düþünce de buna eþlik etti. Hatta onlara göre din de büyük ölçüde mitolojinin parçasýydý. Mitoloji Çaðý, düþler çaðýydý. Bilinç öncesiydi, akýl da yoktu.
Son yýllarda mitoloji araþtýrmalarý yeniden baþladý. Tanrýnýn Maskeleri adlý çalýþma bile bu konuda baþlý baþýna önemli. Mitolojiye pozitivist ve evrimci bir þekilde yaklaþma tutumu reddedildi. Mitolojinin insanýn kendisini anlatmasýnýn çok önemli bir yolu olduðu kabul edildi. Mitoloji yeniden diriliyor artýk. Hatta din bile þimdi mitoloji üzerinden hesaba çekilerek alt edilmeye çalýþýlýyor.
Ýlginç olan, Kur'an kýssalarýný da mitoloji gören anlayýþ. Kur'an kýssalarýný geleneksel toplumun mitolojik anlatýmýn bir parçasý olduðu ve dolayýsýyla hakikati yansýtamayacaðý söylemi ileri sürülüyor. Aslýnda 15. yüzyýl önce Mekkeli müþrikler de bu itirazda bulunuyordu. Kur'an kýssalarýna "öncekilerin mitolojileri"( esatir'ül evvelin) diyorlardý. Allah da bunu reddediyor ve hakikat olduðunu haykýrýyor. Hakikatte Kur'an kýssalarý gerçekten de olmuþ ve olacak olaylarý anlatýr. Örtülü bir dil kullanýlýr. Mistik, sembolik, þiirsel. Tarihte yaþanmýþ somut olaylar zamanlar üstü bir alana çýkarýlarak ifade edilir. Artýk zaman bütün zamanlara açýlýr. Konjonktür ve sýnýrlardan azadedir. Ýyilik, adalet, ahlak, tevhit gibi ilkeler zamanlar üstü bir anlam baðlamýnda ele alýnýr. Hz. Yusuf, Hz. Ýbrahim, Hz. Eyüp tüm zamanlarýn insanlarýna dönüþürler. Tevhidin, adaletin ve ahlakýn aktörleridirler.
Nemrut ve Firavun da tüm zamanlarýn adalete, tevhide ve ahlaka karþý çýkan modelleri. Bu nedenle Müslümanlarýn bilinç dünyasýnda deðiþmeyen anlam, zamanlar üstü baðlamda var olmaya devam eder. Allah, tarihi yeniden kurgulayarak insanýn "ibret çýkarmasýna" uygun bir þekilde hikâye eder. En güzel hikâyeler ve en ibretli hikâyeler, tüm zamanlarda tüm insanlara hitap eder.
Mitoloji, beþeridir. Ýnsan tecrübesine dayanýr. Onun hayallerinin derinliklerinden fýþkýrýr. Toplumun korkularýný, umutlarýný ve çatýþmalarýný anlatýr. Grek trajedileri de, Mezopotamya ve Hint mitolojileri de öyledir. Kur'an kýssalarý ise beþeri deðildir. Bu nedenle antropolojik de deðiller, tarihsel de. Tamamen Allaha ait anlatýlardýr. Beþeri tecrübelerin Allah tarafýndan insanýn ibret alacaðý biçimde ifade edilmesidir. Ayrýca Allah'ýn iradesiyle dünyada gerçekleþen tarihin yine Allah tarafýndan kurgulanarak anlatýlmasýdýr.
Mitolojiler, beþeri olduklarý için de karanlýk, þeytani, yanlýþ ve kötü olanlarý da taþýr içinde. Ýyi ve kötünün sýnýrlarý belirsizdir, karýþýr birbirine. Aldatan tanrý (Zeus), hýrsýzlýk yapan tanrý, cinselliði ve þarabý kurtuluþ diye sunan tanrý (Dionysos) anlatýlarý bunu gösteriyor.
Kur'an kýssalarýnda iyi ve kötü net bir þekilde birbirinden ayrýdýr. Tevhit, apaçýk bir þekilde üstünlüðüyle parlar. Var oluþ ve yok oluþ diyalektiði en temelde bunun etrafýnda döner. Olmak ve olmamak, sadece Allaha kul olup olmak ile ilgilidir.
Ýslam kültüründe kýssalar edebiyat ve tasavvufla beraber yayýldý. Çünkü hikâye insani var oluþun en güzel anlatým kalýplarýnýn baþýnda gelir. Bu anlatýlarda beþeriliðe muhayyileler ve kimi kez de arzular eþlik etti. Mübalaða ve hayallerle insanlar etkilendi. Beþerin iyi tarafý kadar karanlýk tarafý, insaniliði kadar þeytanlýðý de yansýdý. Bu nedenle eleþtirerek okumak gerekir. Fakat eleþtirmek ret etmek deðildir. Yoksa bir kültür, bir miras, bir sanat dünyasý yok olur.
Kendi efsane kültürümüze yeniden bakarak kendi toplum ve insan varlýðýmýzýn tarih içindeki anlamlarýný keþfederiz. Ahmet Hilmi, Amak'ý Hayal adlý eseri ile bunu baþarmýþ bir münevverimiz. Çaðdaþ dönem en önemli kýssalarýmýzýn baþýnda bu eser gelir. Osmanlý aydýnýn kýssasýdýr. Bir kýsas-ý münevverdir. Onun bunalým ve arayýþlarý, kendini ve hakikati bulmanýn kýssasý.
