Kýzýlkaya: Kürtçe, siyasetin aracý haline geldiðinden beri yoksullaþtý, edebiyat, müzik, ibadet dili olduðu unutuldu. Ama eðitim dili olmadan modern edebiyatý yapýlabilen tek dildir Kürtçe ve Türkçeyle de kader ortaklýðý vardýr.
Anadilde eðitim BDP-PKK tarafýndan çözüm sürecinin olmazsa olmazý olarak görülüyor ama bu imkan yakýnda görünmüyor. Bu durum süreci nasýl etkiler?
Ben PKK-BDP’nin anadilde eðitimi sürecin olmazsa olmazý olarak gördüðünü düþünmüyorum. Diðer siyasi talepler için ortaya koyduklarý performanslarýn yüzde birini bile bunun için ortaya koyduklarýný görmedim çünkü. Bu bir anayasal düzenleme meselesi.Anadilde eðitimin mümkün olabilmesi için yasanýn çýkmasýndan ziyade onun altyapýsýnýn hazýrlanmasý gerekiyor.
Seçmeli ders imkaný iyi kullanýlmadý
Türkiye buna ne kadar hazýr?
Ortada öðretmen yok. Öðretmen yokken yasal düzenleme yapsan ne olur? Kürtçe öðretmen yetiþtiren eðitim enstitülerinin açýlmasý gerekiyor. Hükümet bunun önünü de açtý enstitülerle. 500 öðretmen mezun oldu Artuklu Üniversitesinde. Þu an bir kadro oluþuyor. Ama Kürtçe seçmeli ders gündeme geldiðinde anadilde eðitimi birinci meselesi haline getirenlerin yapmasý gereken ilk þey buna dört elle sarýlmasýydý. Kürtçe seçmeli ders için yýðýnsal baþvuru olsaydý hükümet ister istemez enstitülerin sayýsýný artýrmak zorunda kalacaktý. Bu da anadilde eðitimin yolunu açardý.
Kürtçenin pazar dili olmasý lazým
2012-2013 eðitim yýlý baþýnda MEB’e Kürtçe seçmeli ders baþvurusu 5200. Þubatta bu sayý 1300’e düþmüþ. 2000’lerin baþýnda Kürtçe kurslar serbest olunca da kurslara raðbet olmamýþtý. Bunun anlamý, Kürtçenin politik baþkaldýrýnýn aracý haline getirilmesi mi?
Anadilde eðitim hakký Allah’ýn takdir ettiði bir hak. Bunun önüne engel koymak doðru deðil. Bir kiþi bile olsa. Ýsveç’te devlet baþvuru olduðunda kreþten üniversiteye bu imkaný saðlar. Türkiye de 5 kiþiye de olsa bunu saðlamak zorunda. Ama Kürtçenin bu bahsettiðiniz ilgiye mazhar olabilmesi için Pazar dili haline gelebilmesi gerekiyor.
Kürtler Kürtçeden utanýr hale geldi
Pazar dilinden kastýnýz ne?
Yani kiþinin o dille para kazanabilmesi yeminli tercümanlýk, öðretmenlik, rehberlik, spikerlik yapabilmesi demek. Kürtçenin yasaklý hale gelmesinin temel nedenlerinden birisi bunu engellemekti. Bunu da baþardý. O dilin pazar haline gelmesini engellersen bir süre sonra onu öldürebilirsin. Bir dil Pazar diliyse öldürmen imkânsýzdýr. Asimilasyonun üç aþamasý var. 1) eve hapsetmek 2) kamusal alaný yasaklamak 3) insanlarý o dili konuþmaktan utanýr hale getirmek. Bunlar tamamlandýðýnda o kiþi artýk asimile olmuþtur.
Kürtçe için tamamlandý mý aþamalar?
Büyük kýsmý için evet. Bir kýsmý olmadý.
Utanan oldu mu Kürtçe konuþmaktan?
Tabi. Diyarbakýr’ýn yerlileri de dâhil olmak üzere þehirli Kürtler arasýnda. Diyarbakýr’da güzel bir Diyarbakýrlý aðzý vardýr Van’da vardýr. Hakkâri’de yoktur. Þehirleþme oralarda erken baþlamýþ Türkçe üstünlük vesilesi görülmüþtür. Efendinin dilini kullanmanýn statü kazandýracaðý düþüncesiyle çocuklarýna, sokaða çýkýnca Türkçe konuþ ki insanlar dikkate alsýn köylü sanmasýn, Kürtçeden kurtulmak gerek diye düþünülür.
Kürtçe yeni kuþaklara aktarýlýrken duygusal “sýnýfsal” deformasyona mý uðruyor?
Anne babalar çocuðum benim karþýlaþtýðým muameleyle karþýlaþmasýn, okula gittiðinde zorluk yaþamasýn, diye düþünüyorlar. Hâlbuki öðrettikleri Türkçe doðru bir Türkçe deðil. Aksanlý bir Türkçe. Bu defa çocuk ne okulda doðru düzgün Türkçe öðrenebiliyor ne de kendi ana dilini.
Politik baþkaldýrýnýn aracý
Kürtçe siyasileþmiþ bir dil. Bunun Kürtçeye etkisi ne? Kürçenin siyasetini yapan Kürt siyasilerin Kürtçe bilmemesini ne yoralým?
Kürtçe yasaklandýðý 1930’larýn baþýndan itibaren Güneþ Dil Teorisi, Türk Dil Kurumu, Türkleþtirme politikalarý, harf inkýlabý, Þark Islahat Planý, Kürtçe yasaklarý, vatandaþ Türkçe konuþ kampanyalarýyla birlikte kamusal alanýnýn dýþýna çýktýðý için siyasetin dolaylý aracý haline geldi. Kürtçe hayatýn içinde bir dil olmaktan çýkarýlýnca konuþan herkes devletin siyasetine karþýna çýkmýþ oldu. Kürtçe Kürtlerin kimliði haline geldi.
Asimilasyon yüzde 50 baþarýlý oldu
Asimilasyon sizce ne kadar gerçekleþti?
Kürtlerle Türkler birbirilerine her anlamda çok fazla benzeyen iki halk. Dinde ve Sünnilikte ortaklýk olduðu tipler de benzediði için tek fark dil kalýyor. Baský uygulanýnca da o farklýlýk kimlik haline geliyor ve bir direnç oluþuyor. Askere gidip tek kelime Türkçe öðrenmeden geliyor Kürtler. Bu bir koram saðlýyor ama devlet Kürtlerin yüzde 50’sini asimile ederek politikasýnda baþarýlý oldu. Kürtlerin diðer yarýsý kendini korudu.
Yüzde 50’yi nasýl belirliyorsunuz?
Þehirleþme göçler üzerinden düþünerek tahmin ediyorum. 3 milyon Kürt’ün yaþadýðý Ýstanbul’da Kürtlerin yarýsýnýn ev dili Türkçedir. Hayatlarý Türkîleþmiþtir, Türkçe bir hayat yaþýyorlar.
Ýlk kez 2009’da vatandaþ gibi hissettim
Siyasi bilinç buna dâhil mi?
Siyasi bilinç farklý. Devlet Kürtçe konuþanlarý düþman algýlýyordu. Tehdit aracý deðil kültürel kod olduðu anlaþýlýp Kürtçe TV’ye cevaz verildiðinde Kürtçe bilenler kendilerini ilk kez bu ülkenin vatandaþý hissettiler. Ben de 2009’dan beri bu ülkenin gerçek yurttaþý olarak hissediyorum. Bunu ancak dili yasaklanmýþ biri anlayabilir.
Kürtçe, edebiyat yapýlan 76 dilden biri
Kürtçe edebiyatýnýn durumu nasýl?
Yeryüzünde 3 bin dil var, sadece 76 tanesiyle edebiyat yapýlýyor. Kürtçe onlardan biri. Kürtçenin klasik ve modern döneme ait büyük bir edebiyatý var, özellikle modern edebiyatta. Roman ulusal bilinç yaratýr. Balzac Goriot Baba’yý yazana kadar Ýngilizlerin sofra adabý böyle deðilmiþ. Bizde de öyle. Cumhuriyet dönemi romanlarla bir kültür yaratýlýyor. Kürtçe de böyle. Hem dili standardize ediyor hem milli þuur yaratýyor. Türk orijinli yazarlarýn Kürtleri anlatýrken baþarýsýz olmalarýnýn, dillerinin sentetik turistik kalmasýnýn nedeni budur. Duyguyu yakalayamýyor. Türkçenin ses bayraðýný yükselten yazarlarýn büyük kýsmý Kürt’tür. Yaþar Kemal, Ahmet Arif, Cemal Süreya, Murathan Mungan, Yýlmaz Erdoðan...
Kürt edebiyatý sürgün edebiyattýr
Kürt yazarlarýn Kürtçeye katkýsý nasýl?
Hangi dilde yazýyorsan o dilin yazarýsýn. Yaþar Kemal bir Kürt’tür ama Kürt yazarý deðildir, Türk yazarýdýr. Yaþar Kemal’in Türkçe kelime daðarcýðý altý bindir. Ortalama bir Türk ise 300 kelimeyle konuþur. Ama Yaþar Kemal dahil Kürt yazarlarýn hiçbiri Kürtçe müfredatla yetiþmedi.
Cumhuriyet döneminden beri Kürtçe yasak olduðuna, Kürtler de Türkçe yazdýðýna göre modern Kürt edebiyatý nasýl oluþtu?
Kürt edebiyatý sürgün edebiyatýdýr. Sürgünde oluþmuþ sonradan yurduna tercümeyle, Türkçeye çevrilerek olmuþtur. Kürtçeyle Türkçenin acayip bir göbek baðý var. Kürt edebiyatýný Kürtçeyi dünyaya açan da Türkçe’dir Türkçeden baþka dillere çevrilmiþtir. Modern Kürtçe edebiyatýn kurucu babalarýndan biri Mehmet Uzun’dur ve onu Mehmet Uzun yapan romanlarýnýn Türkçeye çevrilmesidir. Onu ben yaptým, 1990’larýn baþýnda. O zamana dek insanlarýn kafasýnda “Kürtçe roman yazýlabilecek bir dil deðil ki, hamallarýn inþaat iþçilerinin konuþtuðu bir dil” gibi bir þey vardý, modern roman yazýlabileceðine inanýlmýyordu.
Türkiye’de darbeler Kürtçeye büyük iyilik yaptý
Kürtçe eðitim dili olmadan modern edebiyatý yapýlabilen tek dildir. Mucizedir modern Kürt edebiyatý. Dil okulda öðrenilen bir þey çünkü, grameri imlasý. Türkçeyi siz evinizde öðrendiniz ama o dilde okuyup yazabilmeniz için okulda ‘Ali bak’tan baþlayarak metin oluþturabilecek hale gelmeniz lazým. Modern Kürt edebiyatý bu aþamalardan geçmeden oluþtu. Aslýnda darbelerin Kürtçeyle büyük faydasý oldu. 12 Mart’ta Kürt aydýnlarýný Diyarbakýr’da cezaevine atýp idamla yargýladýlar. Savcý iddianamesinde Kürtçe dili diye bir dil yok tezi geliþtiriyor. Ýçerdekiler de kendilerini savunmak için oturup Kürtçe alfabeden kelimelerine kadar bir savunma hazýrladýlar. Sonradan kitap haline geldi bu, herkesin eline geçti. Kürtçe alfabeyi ben orada öðrendim. 12 Eylül’de de münevverler yurt dýþýna kaçtý. Ýsveç’te toplanýp Kürtçe Enstitü kurdular ve Kürtçe standardizasyonu için çalýþtýlar.
2005’te Hülya ile Yýlmaz iki satýr þarký söyledi diye...
TRT Þeþ’in Kürtçeye faydasý ya da etkisi ne oldu?
2005’te Hülya Avþar Yýlmaz Erdoðan’ý TV programýna çýkarmýþ ikisi beraber Kürtçe bir þarkýnýn bir kýtasýný söylemiþlerdi ve ertesi gün büyük olay olmuþtu. Hatta haklarýnda soruþturma açýlacak denmiþti, Yýlmaz da “mümkünse ikimizi ayný koðuþa versinler” demiþti. Kürtlerin o gece, ertesi gün hissettiði duyguyu biliyorum. Benim kýzým 2006 doðumlu. TRT Þeþ 2009’da açýldý. Ýnsan hafýzasý 3 yaþýna kadar geriye gidebiliyor, öncesini hatýrlamýyor. Yani kýzým Kürtçenin yasak olduðunu hiç bilmeyecek. Benim, dilimle ilgili yaþadýðým hiçbir acýyý o yaþamayacak, onun için olaðan olacak. Dolayýsýyla TRT Þeþ’in Kürtlere Kürtçeye olaðanüstü etkileri güzel var. Birincisi TRT Þeþ Kürtçeyi olaðanlaþtýrdý evlere soktu. Ýkincisi dil birliðini saðlama yolunda önemli bir faydasý oldu.
Kürtçe mevlit Türkçe mevlitten önce yazýldý
Kürtlerin kaderi Kürtçeye mi baðlý?
Bence öyle olmalý. Yeryüzünde var olmak gibi dertleri varsa. Devlet kurmak bir iþe yaramaz çünkü. Türkler 16 devlet kurmuþ 15’ini yýkmýþ. Bu sürede onlarý var kýlan þey Türkçe olmuþ. Kutadgu Bilig’den Orhon yazýtlarýna, Ergenekon destanýna, Nazým Hikmet’in Kurtuluþ Savaþý destanýndan Nobel alan Orhan Pamuk’a. Çetin Altan’ýn güzel bir sözü var, bayraklarý ne kadar yükseðe asarsanýz asýn diyor, Nobel almýþ bir yazarýn sesinin ulaþtýðý yere ulaþtýramazsýnýz. Kürtçe de siyasallaþtýðý noktadan itibaren yoksullaþtý. Sadece insanlarýn siyaset yaptýðý bir dil olarak kaldý. Onun bir edebiyat, müzik, ibadet dili olduðu unutuldu. Kürtçe mevlit Türkçe mevlitten önce yazýlmýþtýr. O kadar güzeldir ki. Ýnsanlarýn haberi yok. Kürtçe deyince ya hamal, inþaat iþçisi ya da terörist diye bakýyor.
