Taze ya da kurutulmuþ nane mutfaklarýmýzýn popüler çeþnicisi; çorbaya, mantýya... Üþüttüðümüzde, midemiz sancýdýðýnda ilk olarak yine “nane çayý” aklýmýza gelir. Yazýlarýmý okuyanlar bilir, nane çayýnýn bir diðer önemli özelliði ise “radyasyonun olumsuz etkilerini silmesi”. Bu etkisi yürütülen bilimsel deney hayvaný çalýþmalarý ile de kanýtlanmýþ. Bir baþka önemli deneysel olarak kanýtlanmýþ özelliði ise bayanlarda hormonlar üzerinde yaptýðý etki ile istenmeyen tüylenmeyi azaltmasý. Bu nedenle ayrýca polikistik over sendromu tedavisine de katký saðlayabildiði bildiriliyor. Aslýnda mutfaðýmýzda kullandýðýmýz nane “kývýrcýk nanesi” Latince bilimsel adý ile “Mentha spicata”.
Eczacýlýkta kullanýlan týbbi nane ise farklýdýr. Latince bilimsel adý ile “Mentha piperita”. En belirgin farklarý kývýrcýk nane uçucu yaðý “karvon” taþýrken, týbbi nane uçucu yaðý “mentol” taþýr. Yani kokularý çok farklý. Týbbi nane yaðýnýn benim hayatýmda özel ve kýymetli bir yeri olduðundan sýklýkla bahsederim. Onun sayesinde uzun yýllardýr, aðrý kesici kullanmadan migrenimle baþ edebildim. Buradaki temel etkili bileþen mentol. Mentol özellikle sinir uçlarýnýn hassasiyetini azaltarak etki gösteriyor. Yapýlan deðerlendirmelerde yüzde 10’luk nane yaðýnýn günde 2 defa alýnan (1000 miligram) aðrý kesici parasetamole eþdeðer olduðu tespit edilmiþ. Mentolün spor yapanlarda da aðrý þikâyetlerinde yararlý olabildiði gösterilmiþ. Yapýlan bir klinik araþtýrma egzersiz yaparken eklemlerini inciten saðlýklý gönüllüler üzerinde yürütülmüþ. Hani bu gibi durumlarda incinen yerin þiþmesini önlemek, aðrýyý azaltmak için hemen buz koyarsýnýz ya! Ýþte buzun etkisi ile yüzde üçbuçuk mentol taþýyan bir jel formülasyonunun [þu þeffaf merhemler] etkileri karþýlaþtýrýlmýþ. Araþtýrmada her iki uygulamanýn 20 dakika içerisindeki etkinliði karþýlaþtýrýlmýþ. Mentol uygulandýktan hemen sonra 5 dakika içerisinde etkinliðini gösterirken, buzun etkisi ancak 20 dakika sonra gözlenebilmiþ. Sonuç olarak mentol/jel formülünün üçbuçuk mililitresinin (3,5 mL) yarým kilo buzla eþdeðer aðrý giderici etkisi bulunduðu gösterilmiþ. Araþtýrýcýlarýn bir notu dikkatimi çekti; uygulandýðý alanda doku hasarýný önlemek için buz uygulamasýný 20 dakika ile sýnýrlandýrmýþlar. Bir baþka önemli bulgu ise mentol etkisini hemen gösterirken 20 dakika içerisinde etkisi giderek azalmýþ. Yani mentol ve buz birbirinin etkisini destekleyici nitelikte. Bu bakýmdan sporcularýn çantasýna mentol taþýyan bu tip ürünleri bulundurmasý akýlcý olacak. Benim görüþüm mentolün bu etkisinden kronik venöz yetmezlik ve varis gibi sorunlardan yakýnan kiþilerin de yararlanabileceði, bu tip ürünlerin rahatlama saðlayabileceði þeklinde.
Mentol taþýmayan diðer nane türlerinin de aðrý kesici ve iltihap giderici etkileri bulunduðunu ortaya koyan araþtýrmalar var. Halk arasýnda it nanesi, pünk adý ile bilinen dere kenarlarýnda sýk görülen ve bazý bölgelerde “yarpuz aþý” olarak çorbasý hazýrlanan Latince bilimsel adý ile “Mentha longifolia” çayýnýn da bu þekilde yararlý olabileceði deney hayvanlarýnda gösterilmiþ. Bir baþka nane türü olan “delikara” (Mentha villosa) uçucu yaðý da mentol taþýmadýðý, piperitenon taþýdýðý halde aðrý ve iltihaplanma üzerinde deneysel olarak etkili olduðu gösterilmiþ. Birkaç uyarýyý hatýrlatmamda yarar var. Nane çayý mide asidini artýrdýðýndan sindirimi kolaylaþtýrýr, ama reflü ve gastrit hastalarýnda sýkýntý yaratýr. Diðer bir husus, naneyi yýlýn uzun gün dönemlerinde toplamanýz. Aksi takdirde bitkide biyosentez yarým kaldýðýndan yararlý olamaz. Bir uçucu yaðlarý mutlaka güvenilir marka olarak eczanelerden satýn almanýz doðru olacaktýr.
