Pozitif Psikoloji Hareketi ile birlikte mutluluk veya iyilik hali (well-being) ile ilgili çalýþmalar artmýþ durumda. Mutluluk ile iliþkili unsurlarý bir araya getiren modeller de var. Bunlardan biri de Martin Seligman’ýn PERMA modeli. Bir önceki yazýmda Martin Seligman’ýn erdem /karakter güçleri listesi ile Nasuriddin Tusi’nin listesini karþýlaþtýrmýþtým. Bugün de bu iki kiþinin mutluluk unsurlarýný içeren modellerini eþ zamanlý görmenizi saðlamaya çalýþacaðým.
PERMA iyilik halini tanýmlayan beþ unsurun baþ harflerinden oluþuyor. P harfi olumlu duyguyu (positive emotion), E harfi vecd / akýþ hali yaþanan meþguliyeti (engagement), R harfi iliþkiyi (relationships), M harfi anlamý (meaning) ve A harfi baþarýyý (accomplishment) gösteriyor. Seligman’a göre, bu beþ unsur sýklýkla beraber olma eðiliminde olmakla beraber, sýrf kendi baþlarýna da bulunabilirler. Yani bu unsurlar tek baþlarýna da iþ görürler. Ýyilik hali için hepsinin ayný anda olmasý zorunluluðu yoktur. Her biri iyilik haline kendi katkýlarýný saðlarlar.
Tusi Ahlak-i Nasiri adlý eserinde Atistoteles ve diðer filozoflarýn görüþlerini de dikkate alarak mutluluðu beþ unsur üzerinden tanýmlar. Bu beþ unsur; beden ve ruh saðlýðý, mal ve yardýmcýlarýn varlýðý, iyilikle yad edilecek halde olma, amaçlarýn baþarýlmasý ve bilgi ve inançta doðru olanýn farkýna varmak
Beden ve ruh saðlýðý olarak adlandýrabileceðimiz ilk unsur, bedenin saðlýðýný, duyularýn esenliðini ve mizacýn dengeli olmasýný içerir. Ýkinci unsur olan mal ve yardýmcýlarýn varlýðý ile cömertlik ve yardýmlaþma saðlanmýþ olur. Üçüncü unsur olan iyilikle yad edilme, iyilikte bulunma, insanlar arasýnda güzel anýlma ve iyilikle yad edilecek halde olmayý tanýmlar. Dördüncü unsur olan amaçlarýn baþarýlmasýnda, emel ve irade ile düþünülen þeylerin gerçekleþtirilmesidir. Beþinci unsur, güzel görüþ (cevdetü re’y), saðlýklý fikir ve genel olarak bilgilerdeki, özel olarak da dini iþlerdeki istiþarede ve hatadan güvende olan inançta doðru olanýn farkýna varmakla ilgilidir.
Tusi’de beden ve ruh saðlýðý mutluluk unsurlarýndan biriyken Seligman’da saðlýk unsuru direk sayýlmamýþtýr. Fakat bazý modern mutluluk tanýmlamalarýnda saðlýk unsurlardan biri olarak tanýmlanýr. Baþarý iki modelde de vardýr. Seligman’da anlam dolayýsýyla manevi olan ayrý bir unsur iken Tusi’nin her unsuru maneviyat ile iliþkili tanýmlanýr. Örneðin Tusi mal sahibi olmayý iyilik etme imkâný verdiði için mutluluðun parçasý olarak görür. Tusi iyilikle yad edilecek bir hayat içinde olmaya özellikle vurgu yapar. Seligman’da beden hazlarýna da olumlu bir atýf vardýr. Tusi’de hazlara özel bir olumsuz vurgu yokken eserinde “sadece beden hazlarýna yönelmenin insaný alçalmaya götürdüðüne” vurgu yapar. Aslýnda Seligman’da ayný görüþtedir.
Sonuç olarak, Tusi ve benzeri kiþilerin metinlerine bakarak bizim geleneðimizdeki mutluluk yaklaþýmý ortaya konulup, bugün için kullanýlabilecek bir modele dönüþtürülebileceði kanaatindeyim.
