Pozitif Psikoloji Hareketi ile birlikte mutluluk veya iyilik hali (well-being) ile ilgili çalışmalar artmış durumda. Mutluluk ile ilişkili unsurları bir araya getiren modeller de var. Bunlardan biri de Martin Seligman’ın PERMA modeli. Bir önceki yazımda Martin Seligman’ın erdem /karakter güçleri listesi ile Nasuriddin Tusi’nin listesini karşılaştırmıştım. Bugün de bu iki kişinin mutluluk unsurlarını içeren modellerini eş zamanlı görmenizi sağlamaya çalışacağım.
PERMA iyilik halini tanımlayan beş unsurun baş harflerinden oluşuyor. P harfi olumlu duyguyu (positive emotion), E harfi vecd / akış hali yaşanan meşguliyeti (engagement), R harfi ilişkiyi (relationships), M harfi anlamı (meaning) ve A harfi başarıyı (accomplishment) gösteriyor. Seligman’a göre, bu beş unsur sıklıkla beraber olma eğiliminde olmakla beraber, sırf kendi başlarına da bulunabilirler. Yani bu unsurlar tek başlarına da iş görürler. İyilik hali için hepsinin aynı anda olması zorunluluğu yoktur. Her biri iyilik haline kendi katkılarını sağlarlar.
Tusi Ahlak-i Nasiri adlı eserinde Atistoteles ve diğer filozofların görüşlerini de dikkate alarak mutluluğu beş unsur üzerinden tanımlar. Bu beş unsur; beden ve ruh sağlığı, mal ve yardımcıların varlığı, iyilikle yad edilecek halde olma, amaçların başarılması ve bilgi ve inançta doğru olanın farkına varmak
Beden ve ruh sağlığı olarak adlandırabileceğimiz ilk unsur, bedenin sağlığını, duyuların esenliğini ve mizacın dengeli olmasını içerir. İkinci unsur olan mal ve yardımcıların varlığı ile cömertlik ve yardımlaşma sağlanmış olur. Üçüncü unsur olan iyilikle yad edilme, iyilikte bulunma, insanlar arasında güzel anılma ve iyilikle yad edilecek halde olmayı tanımlar. Dördüncü unsur olan amaçların başarılmasında, emel ve irade ile düşünülen şeylerin gerçekleştirilmesidir. Beşinci unsur, güzel görüş (cevdetü re’y), sağlıklı fikir ve genel olarak bilgilerdeki, özel olarak da dini işlerdeki istişarede ve hatadan güvende olan inançta doğru olanın farkına varmakla ilgilidir.
Tusi’de beden ve ruh sağlığı mutluluk unsurlarından biriyken Seligman’da sağlık unsuru direk sayılmamıştır. Fakat bazı modern mutluluk tanımlamalarında sağlık unsurlardan biri olarak tanımlanır. Başarı iki modelde de vardır. Seligman’da anlam dolayısıyla manevi olan ayrı bir unsur iken Tusi’nin her unsuru maneviyat ile ilişkili tanımlanır. Örneğin Tusi mal sahibi olmayı iyilik etme imkânı verdiği için mutluluğun parçası olarak görür. Tusi iyilikle yad edilecek bir hayat içinde olmaya özellikle vurgu yapar. Seligman’da beden hazlarına da olumlu bir atıf vardır. Tusi’de hazlara özel bir olumsuz vurgu yokken eserinde “sadece beden hazlarına yönelmenin insanı alçalmaya götürdüğüne” vurgu yapar. Aslında Seligman’da aynı görüştedir.
Sonuç olarak, Tusi ve benzeri kişilerin metinlerine bakarak bizim geleneğimizdeki mutluluk yaklaşımı ortaya konulup, bugün için kullanılabilecek bir modele dönüştürülebileceği kanaatindeyim.
