Benjamin Netanyahu sonunda eline fazla güvenmiþ olabilir. Obama Yönetimi’nden Ýran konusunda, ABD’nin askeri müdahalesine yol açacak kýrmýzý hatlar oluþturmasýný ve mühlet vermesini isterken sözlü saldýrýya baþladý ve Baþkan yumruðunu masaya vurdu. Beyaz Saray bunu ‘program uyuþmazlýðý’ þeklinde açýklamýþ olsa da, Ýsrail medyasý daha açýksözlüydü: Netanyahu BM Genel Kurulu toplantýsý için New York’a geldiðinde, Obama’nýn Ýsrailli liderle görüþmeyi reddettiðini söylediler. Netanyahu bunun yerine Dýþiþleri Bakaný Hillary Clinton ile görüþecekti. Fakat bunun anlamý açýktý: Obama Netanyahu’nun blöfünü görmüþtü.
Ýsrailli lider Salý günü Obama’yý yaylým ateþine tuttu. “Ýran için kýrmýzý hat belirlemeyen uluslararasý toplum üyelerinin, Ýsrail’in önüne kýrmýzý ýþýk koymak için ahlaki bir hakka” sahip olmadýðýný söyledi. Bunu takiben Washington, Ýsrail liderinin ABD’den “Ýran konusunda kýrmýzý hat ve mühlet belirtmesi” talebini geri çevirdi. Fakat Netanyahu’nun ‘Washington istediklerini yapmazsa tek baþýna savaþa gireceði’ tehdidi kulaða biraz boþ gelmeye baþladý. Ýsrail’in tüm kilit Batýlý müttefikleri tek taraflý askeri operasyon konusunda ciddi uyarýlar yaptýlar; böylesi bir müdahaleye Ýsrail’in askeri ve güvenlik þefleri ve Ýsrail halkýnýn çoðunluðu da karþý çýkýyor. Ýsrail ordusunun kapasitesi ancak, Ýran’ýn ilerlemesini kýsa süre için geciktirmeye yeter ve ABD’li generaller, bir saldýrýnýn Ýran’ý nükleer bomba yapmaya sevk edeceði uyarýsý yaptýlar. Þu anda Ýran nükleer silah üretmiyor. Ýsrailli liderler Ýran’ýn programýný yeniden inþa etmesini engellemek için, bombaladýktan sonra operasyonun sürdürülmesi gerektiði konusunda uyardýlar. Özellikle yaptýrýmlar sona ereceðe benzerken bu, Ýsrail’in kapasitesini aþan bir görev.
***
Netanyahu, Washington’un savaþ tehditlerini ciddiye almamaya baþlamasýyla, elindeki kozu kaybetmiþ olabilir. Clinton geçtiðimiz Pazartesi “Ýran konusunda mühlet belirlemiyoruz” dedi. “Ne yaptýklarýný dikkatle izliyoruz, çünkü her zaman önemli olan eylemleri oldu. Yaptýrýmlara odaklanmak ve Ýran’ý iyi niyetli bir müzakereye dahil etmek için daha zamanýmýz olduðuna inanýyoruz.” Bu “diplomasý ve yaptýrýmlar iþe yaramadý” diyen Ýsrailli lideri çileden çýkardý.
Yaptýrýmlar elbette Ýran’ý, BM Güvenlik Konseyi kararlarýný ihlal edecek þekilde uranyum zenginleþtirmekten alýkoymadý. Fakat Ýran bomba üretmeye de çalýþmýyor. ABD ve müttefikleri Ýran’ýn, gerekli kapasiteyi saðlayacak nükleer altyapýyý geliþtiriyor olsa da bomba üretme kararý vermediðine inanýyorlar. Gerçek amaçlarý, Japonya’nýn yapmýþ olduðu gibi, bomba üretmeden sadece bomba üretecek bir sisteme sahip olmak olabilir. Savunma Bakaný Leon Panetta Salý günü, eðer Ýran nükleer bomba üretmeye karar verirse ABD’nin bunu durdurmak üzere askeri operasyon yapmak için en az bir yýla sahip olduðunu onayladý. Obama’nýn kýrmýzý hattý çektiði yer tam da burasý.
Netanyahu Salý günü “Eðer Ýran bir kýrmýzý hat ve mühlet olmadýðýný bilirse ne yapar?” diye sordu. “Tam olarak þu anda yapmakta olduðunu. Kimse müdahale etmeden, nükleer silah üretme kapasitesine ulaþmak ve sonra da nükleer bomba yapmak yolunda çalýþmayý sürdürüyor.”
Fakat Netanyahu’nun kýrmýzý hattý Obama’nýnkinden farklý. Ýsrailliler Ýran’ýn bomba üretme kapasitesine eriþmesini engellemek istiyorlar. Muhtemelen buna þimdiden sahip, fakat bunu bomba üretmek için kullanmýyor. Bu yüzden Ýsrailliler için tek kabul edilebilir diplomatik sonuç, Ýran’ýn tüm zenginleþtirme altyapýsýnýn ve parçalanabilir malzeme stoðunun Ýran dýþýna nakledilmesi. Ýran nükleer programýnýn sýnýrlarýný müzakere etmeye hevesli olsa bile, bu uzak bir ihtimal.
***
Obama Yönetimi, kabul edilebilir bir diplomatik netice konusunda kendi görüþlerini ana hatlarý ile belirtmedi. Ýsrail’in ‘Ýran’ýn barýþçýl bir enerji programýnýn parçasý olarak uranyum zenginleþtirmesine izin verilemeyeceði’ görüþünü paylaþýp paylaþmadýðý konusundaki sorulardan ise kaçýndý. Diplomatik soðukluk sayesinde, bunu yapmasýna henüz gerek yok. Mevcut durumda Ýran, ABD’nin herhangi bir kýrmýzý hattýna takýlmadan þu an yapmakta olduðu gibi, silah üretimine yöneldiði izlenimi verebilecek adýmlar atmaktan kaçýnarak nükleer kapasitesini artýrmaya devam edebilir. Netanyahu’nun görünüþe göre baþarýsýzlýkla tersine çevirmeye çalýþtýðý gerçek, þu anda Ýran’ýn kapasitesinin artýrmasýnýn ABD askeri saldýrýsýndan da sert yaptýrýmlar getireceði.
Yaz boyunca savaþ tehditleri savurmak Ýsrailli lideri hem ülkesinde hem dýþarýda daha da izole hale getirdi. Söylenene göre sabýk ekürisi Savunma Bakaný Ehud Barak bile askeri saldýrý için baský yapmaktan vazgeçti. Ýsrailliler ABD ile iliþkilerini en önemli stratejik varlýklarý olarak görüyorlar ve Netanyahu’nun çarpýcý hareketleri bu varlýða zarar verdi. Þu anda muhtemel göründüðü gibi Obama Kasým ayýnda tekrar seçilirse, Netanyahu’nun ülkesindeki siyasi konumu zarar görebilir.
* Bu yazý STAR Gazetesi için kaleme alýnmýþtýr.
