Sonunda bu da oldu: Amerikan Merkez Bankasý FED, enflasyon duasýna çýktý... FED enflasyon arzuluyor ve arýyor... FED enflasyon yükselsin- istiyor. Yani fiyatlar yükselsin... Ve FED enflasyondan deðil, enflasyonun düþmesinden kaygýlanýyor. Düþük enflasyon ABD’nin, bir sonraki bataklýk olan deflasyon da Avrupa ve Japonya’nýn kâbusu... Talep yok, fiyat yükselmiyor, aksine düþüyor. Sürekli fiyatý düþen ekonomi -ucuzluyor- demek deðil, -batýyor- demek.
FED Baþkaný Bayan Yellen önceki gün New York’ta konuþurken, enflasyonun yüzde 2’lik FED beklentisine gelmesinin hayli zaman alacaðýný, enflasyonun yükselmesinden çok, düþmesi ihtimalinin sürdüðünü, düþük enflasyonun batýlý ekonomiler için genel bir sorun olduðunu söyledi.
Tarih boyunca enflasyon canavarý ile mücadele için þartlanan ve bu uðurda faiz artýþlarý yapýp ýsýnan ekonomiyi soðutma planýndan baþka oyun planý olmayan merkez bankalarý, þimdi düþük enflasyon ve deflasyon ihtimaline kafa yoruyor. Enflasyon olsa, -ekonomi canlanýyor- demek, oradan da FED faiz artýþýna kapý açýlacak. Ekonomi canlanmayýnca FED nereye faiz artýrýyormuþ?
Enflasyonu yükseltecek olan talep, ABD’de kýsýtlý. Enflasyonu yükseltecek olan ücret artýþý, yok. Ýþsizlik o kadar yaygýn ki ücret gerçek anlamda da artmýyor, kaðýt üzerinde de artmýyor. Ücret artmýyorsa, enflasyon da yok- demek... Birbirine baðlý sorunlar FED’i zorluyor.
FED’in tek derdi enflasyon deðil, iþsizlik de sorun... Yellen, yalnýzca iþsizlik oranýna baðlý para politikasý yapmadýklarýný vurguladý. Çünkü iþsizlik oranýnýn düþmesi kriz sonrasý ortamda düzelmeye yeterli deðil. Eskiden olsa yüzde 5 iþsizlik ABD için normal sayýlýr, FED de -Arkadaþlar, tam istihdam bu kadar oluyor- der, görevini yapmanýn mutluluðu ile evlere daðýlýrdý. Þimdi oran hâlâ yüzde 6’nýn üzerinde ve yarýn öbür gün yüzde 5 olsa bile FED bunun geçerli olmayacaðýnýn farkýnda. Çünkü iþ kalitesi düþtü. Çünkü -iþi var, çalýþýyor- sayýlanlarýn çoðu geçici iþçi. Çünkü ücretler düþük. Çünkü aylarca yýllarca iþ aramaktan býkan çaresizler bu veride sayýlmýyor.
Yani Amerika’da öyle FED’in telaþla faiz artýrmasýný gerektirecek bir ekonomi yok. Bayan Yellen’in ayaküstü ve baþka kapsamda söylediði bir lafý allayýp pullayýp -2015 baþýnda FED faiz artýracak- diye dertlere düþenler, þimdi üstüne gazoz içiyorlar. Herþey iyi gitse bile ilk faiz artýþý ihtimali 2015 sonuna kaydý. Olmadý, 2016’ya geldik. Yellen’in istediði kaliteli ve içi dolu istihdam düzeyine ve yüzde 5 iþsizliðe varmak yine Yellen’in ifadesiyle iki yýldan fazla zaman alacak.
Yellen bile ekonomisinden emin deðil, ne zaman ne olacaðýný kestiremiyor, enflasyon duasýna çýkmýþ, ama Türkiye dahil birkaç ülke -FED faiz artýracak- diye dertlere giriyor. FED’i MED’i býrakýp herkesin kendi iþine bakmasýnda fayda var.
Geçenlerde kovboy filmlerine benzer bir durum Nevada’da yaþandý. Olay halen de sürüyor. Yerel bir çiftlik sahibi, hayvan otlatma meselesinden devletle itiþmeye girdi. Devlet, merkezi idare- Washington... Yerel çiftçi ise elinde silah kovboy. Sýðýr yetiþtiriyor. Kendi çiftliði, kendi devleti demek... Baþka devlet tanýmýyor. Çiftçinin kamu arazisinde hayvan otlattýðýný gözönüne alan devlet, 1 milyon dolar istedi. Çiftçi -vermem- dedi. Ve bölgede çiftçiye destek veren bin kiþi silahýný alýp çiftliðe, devletin adamlarýna karþý koymaya geldi...
Ýþin ekonomik tarafý þu: Devletin adamlarý 1 milyon dolar alacaða karþýlýk çiftçinin 300 sýðýrýna el koydular. Hesapta satacaklar. Ama baktýlar ki o bölgede kimse o sýðýrlarý devletten almayacak, vazgeçip, sürüyü sahibine geri verdiler. Devletin adamlarýnýn elkoyduðu sýðýrlarý yerel çiftçi ile dayanýþma adýna kimse satýn almýyor. Eski kovboy zamanlarýnda da böyleydi. Ayný gelenek sürüyor. Ekonomi ve piyasa çoðu zaman gelenek ve güven demektir. Talep yoksa, arzýn hiçbir anlamý yoktur. FED de bunu biliyor.
twitter.com/selimatalayny
