Bugünlerde Ýran ile nükleer diplomasi yollarýnýn kapanmasý hakkýnda pek laf duymuyoruz. Bunun sebebi Obama Yönetimi’nin, hafta sonu resmen yürürlüðe giren sert yaptýrýmlar sayesinde zamanýn artýk Batý’dan yana olduðundan emin olmasý. Geçen cuma Ýran’ýn merkez bankasýyla iþ yapan finans kurumlarýna karþý ABD’nin yürürlüðe soktuðu bankacýlýkyaptýrýmlarý ve pazar günü Avrupa Birliði’nin Ýran petrolünün ithali ve dünyanýn her yerinde petrol taþýyan tankerlerin sigortalanmasý konusunda koyduðu ambargo, Ýran’ýn ekonomisi üzerinde daha önce görülmemiþ bir baský yarattý. Bu yüzden Batýlý liderler, müzakereler kilitlenmiþ haldeyken Ýran’a karþý kozlarýnýn büyümeye devam ettiðine inanýyorlar ve Moskova’da yapýlan son müzakerelerde Tahran’dan taleplerini sertleþtirdiler.
Obama Yönetimi, yaptýrýmlarýn Ýran’a bu yýl 32 milyar dolarlýk petrol geliri kaybý yaþatacaðýna inanýyor ve önümüzdeki aylarda yaptýrýmlarýn “ilmiðini” yeni tedbirlerle daha da sýkmaya hazýrlar. Bunlarýn Ýran üzerindeki etkileri açýk: yaptýrýmlarýn sebep olduðu yem kýtlýðýnýn sonucu olarak, sadece geçen hafta tavuk fiyatlarý yüzde 30 arttý. Buðday fiyatlarý geçtiðimiz aylarda yüzde 50’den fazla yükseldi ve bu da ekmek fiyatlarýný uçurdu.Enflasyonun diþlerini sýradan Ýranlýlar’ýn yaþam standartlarýna geçirmesiyle artýk meyve yüzde 66 daha pahalý, sebze fiyatlarý da neredeyse iki katýna çýktý.
Hükümet bu zorluklarýn farkýna varmaya baþlýyor fakat bu konuda, Ýran’ý toplumun çoðunluðu tarafýndan desteklenen nükleer haklardan mahrum etmek isteyen Batýlý güçlerin uyguladýðý yaptýrýmlarý suçluyor. Bu yýlýn baþlarýnda Obama Yönetimi yetkilileri Washington Post’a, amaçlarýnýn “sokakta nefret ve memnuniyetsizlik yaratarak Ýranlý liderlerin tavýrlarýný deðiþtirmeleri gerektiðini anlayabilmeleri” için yeterince ekonomik sýkýntý vermek olduðunu söylemiþti.
Böylesi bir nefretin hükümete mi yoksa yaptýrýmlarý uygulayanlara mý yöneleceðini bekleyip göreceðiz. Fakat Washington’da yaptýrýmlarýn en ateþli savunucularý bile, alýnan son tedbirlerin büyük ihtimalle hükümetin nükleer hesaplarýný deðiþtirmeyeceðinin farkýndalar. Þimdiden daha fazlasýný istiyorlar.
Yine de Tahran’ýn yeni tedbirlere tolerans gösterebileceði açýk: yaptýrýmlarýn çoðu, baþlangýç tarihlerinden önce pazarlarda zaten etkiliydi. Ýran’ýn temel petrol müþterilerinin pek çoðu, petrol alýmlarýný azaltmak fakat sona erdirmemek þartýyla finansal yaptýrýmlardan muaf oldular. Perþembe günü son dakikada muafiyet elde eden Çin, bu senenin baþlarýnda ithalatýný kayda deðer düzeyde azaltmýþ da olsa, bu fiyatlandýrmayla ilgili bir tartýþmadan kaynaklanmýþ ve ithalat rakamlarý eski düzeylerine geri dönmüþ gibi görünüyor.Yine de Baþkan Obama, AB tarafýndan desteklenmeyen ve Pekin’in karþýt olduðu yaptýrýmlara uymayý reddettiði için Amerika’nýn en büyük kredi destekçisini cezalandýrmaktansa, Washington’daki savaþ yanlýlarý tarafýndan küçümsenme riskini almayý tercih ediyor.
Bazý Asya ülkelerinin, sigorta yasaðýnýn etrafýndan dolaþmak ve yaptýrýmlarý atlatmak için baþka çözümler peþinde olduklarý söyleniyor. Bu esnada Ýran, petrol satýþlarýnýn denetlenmesini saðlayan tanker izleme cihazlarýný kapattý ve Ýran’ýn petrol ticaretini gözlemleme çabalarýný güçleþtirdi. Ýran’ýn böylesi tedbirlerden yara aldýðý tartýþýlmaz. Ýran’dan petrol satýn alarak ABD tarafýndan aþaðýlanmayý göze alan ülkeler, ciddi miktarda indirim talep edebilecek konumda olacaklar.
Yine de bu yýl Ýran’ýn petrol gelirlerindeki keskin düþüþ, geçtiðimiz on yýl boyunca gelirindeki muazzam artýþla karþýlaþtýrýlmalý. Yaptýrýmlarýn yürürlüðe girmesinden önce, bu yýlki petrol geliri IMF tarafýndan 104 milyar dolar olarak tahmin edildi ve bu 2002 yýlýnýn dört buçuk katý. Yaptýrýmlar öngörülen gelirin yarýsýna mal olsa bile, Ýran on yýl önce elde ettiðinden iki kat daha fazla gelir elde edecek. Ve Ýranlýlar’ýn döviz rezervlerinde yaklaþýk 100 milyar dolar bulunduðu düþünülüyor.
Bu durumda önümüzdeki aylar, Washington’da yeni yaptýrýmlar için baskýya ve altý ay sonra muafiyetlerin yenilenme zamaný geldiðindeBRIC ülkeleriyle (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) olasý yüzleþmelere sahne olacak gibi görünüyor. Ve tabii ki, yaptýrýmlar ABD ve müttefiklerini müzakere masasýndan Ýran’ýn taviz vermesini bekleyerek uzaklaþmak konusunda rahatlattýysa, satranç oyununun mantýðý Ýran’ý elindeki kozlarý arttýrmak ve rakibinin hesaplarýný bozmak için kriz çýkarmaya mecbur býrakabilir. Böyle bir durumda önümüzdeki aylar, seçim kampanyasý yürüten Obama için daha da zorlu geçebilir.
*Bu yazý STAR Gazetesi için kaleme alýnmýþtýr.
