Kontrolsüz ve aþýrý öfke hem aile içinde yeniden üretilebilir hem de bir sonraki nesile aktarýlabilir. Bu kendini yeniden üretmenin ve aktarýlmanýn üç kaynaðý var. Birincisi genetik aktarým. Ýkincisi sosyal öðrenme. Üçüncüsü ise öfkeye maruz kalan kiþilerin zihinlerindeki sekel/rahatsýzlýðýn etkisi. Bu üç faktör bir araya gelip dinamik bir þekilde etkileþerek öfkeyi hem aile içinde kýsýrdöngü þekilde yeniden üretip hem de bir sonraki kuþaða aktarýmýna yol açabilir. Þimdi bu üç faktörü açýklamaya çalýþayým.
Öfkenin genetik aktarým: Ýnsanlar öfke düzeyleri açýsýndan spektrumal daðýlýrlar. Bir uçta oldukça sakin kiþiler, yanýnda sakinler, ortalama öfkesi olan kiþiler, diðer yanda öfkeli kiþiler, diðer uçta ise oldukça öfkeli kiþiler vardýr. Bu daðýlýmdaki öfke düzeyleri mizaç özelliklerinden gelir ki, bu büyük oranda genetiktir. Bu sebeple öfkeli bir anne/baba varsa, büyük ihtimalle öfkeli çocuklar da olacaktýr.
Öfkeyi gözlemleyerek öðrenme: Psikiyatri/psikolojinin bildiði bir diðer gerçeklikte, davranýþlarýn görme yoluyla kopyalanarak öðrenilebileceðidir. Albert Bandura’nýn meþhur hacýyatmaz deneyinde, bir eriþkinin hacýyatmaza vurduðunu gören çocuklar, görmeyenlere göre hacýyatmaza daha fazla vurmuþlardýr. Yaþadýðý evde anne/babada öfke davranýþlarý varsa, çocuklar öfkenin ifadesine þahit olmuþlarsa, ayný öfke davranýþlarýný görerek yapma olasýlýklarý artar.
Öfkeye maruz kalmanýn zihinde oluþturduðu tahribatýn öfke üretmesi: Öfkenin kendini tekrar ettirmesinin üçüncü yolu, öfkeye maruz kalmýþ bir çocuðun örneðin disosiyatif Kimlik Bozukluðu gibi bir hastalýk çýkarmasý ve öfkeli alter üzerinden öfkeyi devam ettirmesi þeklindedir. Burada sadece bir sosyal öðrenme deðil, öfkeye maruz kalmýþ çocuðun zihin iþleyiþinde kalýcý bir hasar/deðiþim olmuþtur. Çocuk artýk bu rahatsýzlýðýn etkisi ile kendisinin de kontrol edemeyeceði þekilde öfke gösterir hale gelmiþtir.
Öfkeli aile sistemi: Aile birbirinden baðýmsýz bireyler deðildir. Aile üyelerinin etkileþiminden doðan bir sistemdir. Aile üyelerinin bir davranýþý, diðer bireyleri etkileyerek yeni bir halin oluþmasýna sebep olur. Durum bir bilardo topunun yer deðiþtirmesi ile diðer toplarýn da yer deðiþtirmesine benzer. Bu sebeple aile üyeleri sürekli etkileþimlerle birbirlerini deðiþtirip dönüþtürür.
Örneðin babada kontrolsüz ve aþýrý bir öfke varsa, baba bu öfke ile oðlunu döverek terbiye etmeye çalýþmýþsa, öfke ve dövme davranýþý aile içinde yayýlma eðiliminde olur. Öfkeyi genetik yolla alan, görerek öðrenen, yaþadýðýndan dolayý zihni deðiþen oðul benzer öfkeyi kardeþlerine ileriki yýllarda da anne ve babasýna geri döndürür. Böylece öfke ve doðurduðu þiddet hem aile içinde dönüp dolaþýr hem de bir sonraki nesile aktarýlýr hale gelinebilir.
Ailede öfke kontrolü çalýþmasý: Kontrolsüz ve aþýrý öfkenin aile içinde yayýlýmý ve yeniden üretimini, bir sonraki kuþaða aktarýmýný durdurabilmenin tek yolu bu durumun farkýna vararak, aile içinde öfkenin kontrolünü saðlamaktýr. Bu sebeple bu türden durum olan ailelerde sadece bireylerde deðil ailede öfke çalýþmasý yapmak gerekir.
