Öfke, kiþinin risk altýnda iken savaþma tepkisi üretebilmesi açýsýndan elzem insani duygulardan biri. Doðru yerde ve uygun miktarda olduðunda koruyucu özellikleri var. Ama öfke, yaygýn, sýk ve kontrolsüz patlama þeklinde olduðunda, insan iliþkilerinde yýkýcý etkide bulunuyor. Örneðin öfke kontrolü olmayan bir eþ, elinde pimi çekilmiþ bir bomba gibi olabiliyor.
Öfke kontrol programlarý gerekli
Öfke kontrol problemleri olan kiþilerin bu özellikleri ile kendi baþlarýna baþ etmeleri zordur. Ruh saðlýðý hizmeti veren bir profesyonelle “öfke çalýþmasý” yapýlmalýdýr. “Öfke kontrol eðitimleri / programlarý” bu kiþilere yardým etmek için dizayn edilmiþtir. Öfkenin tetikleyicilerinin belirlenmesi, öfkeli hal içine girildiðinin ayýrt edilmesi ve öfkeli halde iken yýkýcý davranýþlarý durdurmaya yönelik bir dizi becerinin öðrenilmesi gereklidir.
Farklý öfke türlerini ayýrt etmek gerekli
Öfke kontrol programlarýnýn önemli eksiklerinden biri, öfke nöbetini esas alarak, farklý türden öfke çeþitlerini ayýrt etmeksizin hepsine ayný yaklaþmaktýr. Bu sebeple bu toptancý yaklaþýmýn hem öfkeyi anlaþýlýr kýlmada hem de etkin müdahalede bir engel olduðunu düþünüyorum. Kanaatimce üç farklý öfke þekli var ve bu üç farklý öfke türüne üç ayrý yaklaþým gerekir. Bu üç farklý öfke türü þöyle: Mizaçtan kaynaklanan öfke patlamasýna yatkýnlýk, iliþki sorunlarý ve stresli yaþam olaylarýndan kaynaklanan öfke ve bir ruhsal rahatsýzlýðýn belirtisi olarak öfke.
Mizaçtan kaynaklanan öfke patlamasýna yatkýnlýk
Ýnsanlar öfke kontrolü açýsýndan farklýdýrlar. Spektrumun bir ucunda oldukça sakin ve öfke kontrolü olan kiþiler bulunurken, spektrumun diðer ucunda sinirli ve öfke kontrolü olmayan kiþiler bulunmaktadýr. Ýþte spektrumun öfke tarafýnýn ucundaki kiþiler, öfke patlamasýna yatkýn bir yapýlarý oluyorlar. Bu türden öfkeye sahip olan kiþiler öncesinde belirgin bir problem yokken, aniden bir duruma karþý patlama þeklinde öfke gösterebiliyorlar. Kanaatimce öfke türleri içinde en zor kontrol edileni bu türden olan öfke patlamasý.
Ýliþki sorunlarý ve stresli yaþam olaylarýndan kaynaklanan öfke
Öfkenin ikinci bir þekli ise insanlar arasýnda yaþanan sorunlara karþý veya stresli yaþam olaylarýndan sonra geliþen ve uzun süre devam eden öfke hissidir. Örneðin eþimiz bizi aldatmýþtýr. Ona uzun süreli öfke hisseder halde olabiliriz. Veya eþimiz kendi anne ve babasýna para harcayýp sizin anne ve babanýza ihtiyaç olduðu halde yardým etmediðinde, ona öfke hisseder ve çeþitli vesilelerle de ona sinirli davranabilir hatta öfke patlamasý yaþayabilirsiniz.
Örneðin ticaretle uðraþýyorsunuz. Ýþleriniz iyi gitmiyor. Alacaklarýnýzý tahsil edemiyorsunuz. Bu sebeple de borçlarýnýzý ödeyemiyorsunuz. Kendinizi sinirli bir halde, öfke içinde bulabilirsiniz. Normalde sakin kalacaðýnýz, ýlýmlý davranacaðýnýz durumlarda öfkeli davranýþlar göstermeye baþlayabilirsiniz.
Bir ruhsal rahatsýzlýðýn belirtisi olarak öfke
Depresyon, Bipolar Bozukluk, Disosiyatif Kimlik Bozukluðu gibi bir ruhsal hastalýk içinde olmak kiþinin sinirli ve öfkeli olmasýna sebep olabilir. Depresyona girmiþ birçok kiþi aþýrý sinirli hale geldiðini, çocuklarýna ve eþlerine tahammülsüzlük gösterdiðini belirtir. Aslýnda normal hallerinin böyle olmadýðýný bu durumun sonradan geliþtiðini belirtir. Bipolar Bozukluðun mani epizodunun bir kýsmýnda kiþiler aþýrý öfkeli bir hale gelebilirler. Disosiyatif Kimlik Bozukluðu rahatsýzlýðý yaþayan kiþilerde neredeyse her zaman bir öfkeli alter kimlik vardýr. Geçmiþte koruma amaçlý oluþmuþ bu alter kimlik insan iliþkilerinde süreðen bir öfke gösterir hale gelebilir.
Sonuç olarak, öfke kontrol çalýþmalarýnda öncelikle kiþinin öfkesinin türü ayýrt edilmeli ve her birine ayrý bir iyileþtirici protokol uygulanmalýdýr. Þimdilerde bu ayrýmý dikkate alacak þekilde bir öfke kontrol programý geliþtiriyorum.
