ABD Merkez Bankasý FED’in derdi hepimizi germiþ durumda. Hala 2008 krizinin etkilerini yaþýyoruz ve FED’den çare bekliyoruz. Tam 6 yýldýr yapýlanlar, daha krizin etkilerine son vermedi. Bu normal bir kriz olsa, þimdiye dek çoktan bitmiþ olmalýydý. Kaðýt üzerinde kriz 2009’da bitti. Ancak bitiþ baþka, normal duruma dönüþ baþka. Ýkisi arasýndaki süre hiç bu kadar uzun olmamýþtý.
Son durumda iþ FED’in kararlarýna baðlý. FED duruma bakacak, durumu okuyacak, teþhis koyacak, tedavi uygulayacak...Burada FED’in ne olup bittiðini gayet iyi bildiði ve duruma hakim olduðu- varsayýlýyor... Ve bu yanlýþ bir varsayým. Yakýn tarih, FED’in krizin birikmesini, patlamasýný görmediðine, anlamadýðýna dair örneklerle dolu. Doktor civaným teþhis koyamamýþ, neredeyse hasta ölecekmiþ.
Daha önce de ucundan kenarýndan yazýldý. FED 2008 krizinin ne geliþini öngörebildi, ne de önleme adýmlarý atabildi. Hep olaylarýn ardýndan gitti, bazen de sürüklendi. Son olarak FED’in 2008 toplantýlarýnýn tam metin tutanaklarý 5 yýllýk süre dolduðu için yayýnlandý. O tutanaklar da gösteriyor: FED’in Baþkanlarý gayet akýllý ve bilgili adamlar, alt elemanlar bilgili, hepsi iyiniyetli, ama yamaçta toplanan karlarý ve üzerlerine gelen çýðý görmemiþler. Hatta çýð düþtükten sonra da neyin vurduðunu anlamalarý hayli zaman almýþ.
Son tutanakta FED, Eylül 2008’de Lehman Brothers battýktan bir gün sonra olaðan biçimde toplanýyor. ABD’nin en önemli bankalarýndan biri batmýþ, tarihin en büyük banka iflasý. Olaðandýþý bir durum var. Ama FED’den icraat yok. Toplantýda Bernanke - FED olarak konumumuz iyi... Faizi burada tutmayý sürdürelim...Kesin veri yok- diyor... Yani Bernanke görmüyor... Bernanke AIG sigortanýn sallantýda olduðunu da söylüyor, ama icraat yok.
FED’in baþekonomisti, -Lehman’ýn batmasý midemi bulandýrýyor- diyor, ama icraat yok. Zaten ekonomist -Midem binada uzun saatler çalýþýp konserve yemekten de bozulmuþ olabilir- diye þaka yapýyor.
Geçen ayki FED toplantýsýnda FED’in bir iki þahininin -2014 içinde faiz artýralým- dediði duyuldu da piyasadan bazýlarý fenalýk geçirdi... FED þahinlerinin þahin olarak görevi öyle konuþmak. O yüzden konuþuyorlar, ama boþ konuþuyorlar, bu ekonomide 2014 te faiz artýracak babayiðit yok- demiþtik. 2008 tutanaðý da gösteriyor ki Lehman battýktan sonraki FED toplantýsýnda da kadrolu þahinlerden biri -evet þu an bir kriz var, ama ileriye bakalým, bir enflasyon sorunumuz var- diyor.
Yani yüzü tutsa, Lehman battýktan 2 gün sonra -Faiz artýralým- diyecek... Öyle bir ortamda faiz artýrmak, petrol boru hattýyla yangýna benzin taþýmak gibi bir durum. O zaman faiz artýþý zaten söz konusu olamazdý ama, tekrar birþeyi gösteriyor: FED içinde her aðzýný açtýðýnda -faiz artýralým- diyecek baþkanlar her zaman var. Bunlarýn sesi çýktýðýnda faiz artacak anlamýna gelmiyor. Tekrar: 2014’te faiz artýracak bir ekonomi yok. 2015’e ahkam kesmek için de erken.
Krizden sonraki dört yýlda FED’in beklediði büyümenin gerçekleþmediðini de hatýrlatalým. Beþinci yýl olan 2013’te büyüme hedefini tutturdular. Bu yýl tutacaðýna garanti yok...
Burada neden, FED’in beceriksizliði ya da hatalarý deðil. Herþeye çok yakýndan bakarken, büyük resmi kaçýrýyorlar. Olayý görüyor, çok bilimsel bakýyor, ama yakýndan gördüðü fil mi, gergedan mý, inek mi, anlamýyor. Tutanaklarda eski bölge baþkaný Kohn Haziran 2008’de anlatýyor: Konutta, finansal piyasalarda ve emtiada daha önce benzeri görülmemiþ çoklu þokla yüzyüzeyiz. Görünüm bilmecelerle dolu. Ve bu gidiþatý anlayan varsa, ya benden çok daha akýllý, ya hayal dünyasýnda yaþýyor ya da ikisi birden-
FED Baþkaný þoklarý görüyor, bunlar yaþandý. Ama bunu teþhise ve politika yoluyla önlemeye gidemiyor. Birincisi, tek baþýna bir inancýný ifade ediyor, teknik kanýt sunamýyor. Sonra bu görüþe taraftar bulup genel kabul saðlamýyor. Bunlar olmayýnca da çözüm gelmiyor... Ve son cümledeki þaka bir yana, söylenenler havada ve tutanakta kalýyor.
Þu noktada hala FED’e bakýlýyor. Onlarýn durumu anladýðý, gidiþatý çok net gördükleri varsayýlýyor... Halen -Gidiþat olumlu, büyüme olacak, iþler normale dönmeye baþlýyor- diyorlar. FED dýþýnda piyasada yaygýn bir olumsuz yorum yok. Yalnýzca piyasadaki olumsuz yorumlar, ekonominin yavaþladýðý ve bunun soðuk havadan olmadýðý- yönünde. Yavaþlamanýn etkisi ve süresi konusunda da þu - þudur diyen de yok... Bekleniyor... Beklerken de -Bu FED üzerine gelen fil sürüsünü görememiþti- diye hatýrlamak gerekiyor.
twitter.com/selimatalayny
