KÜRTLER KÜRT SÝYASETÇÝLERDEN DAHA GERÇEKÇÝ
Kuzey Irak’ta 25 Eylül’de yapýlacaðý ilan edilen baðýmsýzlýk referandumunu konuþtuðumuz ORSAM uzmaný Bilgay Duman’a soruyorum: “Tamam baðýmsýzlýk hayali var, yüzyýldýr parçalanmanýn, baskýlanmanýn verdiði bir tazyik var ama hayallerle gerçekler arasýnda da kan dolu kocaman bir çukur var. Kürtlerdeki duygusal eþik baþka türlü aþýlamaz mý peki?” Cevabý çok öðretici: “Bu psikoloji aslýnda siyasilerde var. Irak’ta Kürt halkýna baktýðýmýzda olaya daha gerçekçi baktýklarýný söyleyebiliriz. Avantajlarýmýzý niye kaybedelim? Niye Araplarla, Türkmenlerle, Türkiye ile karþý karþýya gelelim? Baðdat hükümetiyle çatýþalým, Ýran’ýn antipatisini neden toplayalým diyorlar. Halkýn büyük kýsmýndan bu görüþleri duyduk. Daha gerçekçi bakýyor halk”.
DUMAN: Türkiye, Irak’taki demokratik süreci destekledi, Erbil ve Baðdat arasýnda tercih yapmadý ama Kürt bölgesel yönetimiyle iyi iliþkiler geliþtirdi, destekledi. Ama bir sýnýrý var. “Irak’ýn toprak bütünlüðünün korunmasý”.
Kuzey Irak Bölgesel Yönetimindeki 25 Eylül baðýmsýzlýk referandumunu sebep-sonuç açýsýndan konuþacaðýz ama bugüne nasýl gelindi kýsmýndan baþlayalým mý?
1800’lerin sonuna gitmek lazým. Sykes-Picot ve Sevr Anlaþmasýndan sonra Kürtlerde baðýmsýzlýk isteði artýyor. 1921’de Irak Devleti kurulunca Kürtler Irak’ta hareketleniyorlar. 1924 Anayasasý’nda “Irak, Arap ve Kürtlerden oluþur” ibaresi olduðu, Kürtler Irak devlet yapýsýna entegre edilmeye çalýþýldýðý halde. 1930’larda daðlara çýkmaya baþlýyorlar. 1946 sonrasý KDP’nin kuruluyor. Irak’taki iç yönetim sýkýntýlarýndan Baba Barzani faydalanýyor. Ýsrail, SSCB ve ABD ile iliþkiler geliþtiriyor. Silah buluyor. 1958’de Irak’ta Cumhuriyet devrimi yaþanýyor. Ama 1960, 63, 68 darbeleri olunca Kürtler de kendi bölgelerinde hakimiyet kurabilmek için silahlý mücadeleye baþlýyorlar. Baðdat ile müzakere süreci 1970’te otonomi anlaþmasýyla neticeleniyor. Þuan Erbil-Süleymaniye-Duhok’u kapsayan bölgede Kürtlere otonomi veriliyor. 75’te Kürt hareketi ikiye ayrýlýyor KDP ve KYB olarak.
BU YOLU ABD AÇTI
Kuveyt’in iþgali sonrasý uçuþa yasak bölgeler oluþturulunca Kürtler de Irak’ýn kuzeyinde bir otonom bölge elde ediyor. 1992’de seçim yapýyor, iki partili bir hükümet kurup parlamentoyu açýyorlar. 2003 Iraklý Kürtler için tam bir dönüm noktasý. ABD Sünni rejime karþý muhaliflerle iþ tutuyor ve Iraklý Kürtler büyük fayda saðlýyor. 1800’lerin sonunda baþlayan Kürtlere destek 1990’larda somutlaþýyor, 2003 sonrasý da hukuki yapýya dönüþtürülüyor. Iraklý Kürtler mevcut durumu tamamen Amerika’ya borçlu.
ABD ne diyor referanduma?
Joe Biden 2015’te “Kürtlerin devlet kurduðunu göreceðiz” demiþti. ABD Irak’ta da, Suriye’de de fiili durum oluþtuktan sonra süreci yönlendirmeye çalýþýyor. Þu an “referanduma karþýyýz” dese de ABD referanduma deðil zamanlamasýna karþý. Çünkü, bir, Suriye’de dengeler yerine oturabilmiþ deðil. Ýki, Irak’ta hala mücadele ve siyasi süreç devam ediyor. Üç, Türkiye ile uyum ve uzlaþma saðlanabilmiþ deðil. Kuzey Kore ciddi bir problem. Ýran faktörü var ortada. Rusya’nýn Ortadoðu’ya müdahalesi söz konusu. Böyle bir süreçte oluþacak güç boþluðunda ABD’nin bütün unsurlara hâkim olabilmesi çok mümkün görünmüyor.
Barzani, herþeyi borçlu olduðu ABD’ye raðmen böyle karar alabilir mi peki?
Sanmýyorum. Condoleezza Rice’ýn dýþiþleri bakanlýðý döneminde Barzani yönetimi üçüncü ülkelerle petrol anlaþmasý yapýyordu. Rice “yapmayýn, merkezi hükümete karþý çýkýyorsunuz” dedi ama ABD en büyük petrol þirketi Exxon Mobil’i Musul sahasýna gönderdi. O nedenle görünmeyen destek olabilir.
BARZANÝ’YE GÖRE FIRSAT
Barzani þöyle dedi: “Daha önce önümüze fýrsatlar çýktý, o zaman yapmadýk, þimdi yapmalýyýz, tarih karþýmýza bir daha böyle bir fýrsat çýkarmayabilir”. Nasýl bir fýrsat bu?
Irak’ta büyük bir güç boþluðu var. IÞÝD sonrasý süreçte Irak’taki en avantajlý grup Kürtler oldu, sýnýrlarýný ve hakimiyet alanlarýný geniþletebildiler. Ýki, bölgede ciddi güç boþluðu ve problem var. Suriye çözülebilmiþ deðil ve bütün aktörlerin gözü Suriye’de. Ayrýca bölgede krizler var; Katar krizi ve Yemen krizi. Ýran faktörü. Bölgesel mücadelede son derece üst düzeye dönmüþ durumda. Rusya ve ABD arasýndaki mücadeleden, ABD olmazsa Rusya’dan destek gelir diye düþünüyor IKBY. Türkiye ve Ýran karþý çýksa da Ýsrail’den destek gelir diye düþünüyor ki Netanyahu açýkça referandumu destekliyor. Bölgeye belirsizlik hakim ve Barzani’nin bundan faydalanmak istiyor.
YÜZÜSTÜ BIRAKabilir
Irak Kürtleri daha önce ABD tarafýndan defalarca yüzüstü býrakýlmýþtý. Bu risk yok mu hala?
Her zaman var. Süreç tersine dönerse Amerika’nýn dönüþ yapacaðýný düþünüyorum. Ki önümüzde Irak seçimleri var. Irak’ta süreç yeni bir akým baþlýyor. Arap milliyetçiliðini, liberal ve seküler politikalarý ortaya çýkartan bir süreç. ABD’nin Baðdat üzerinde daha etkin rol oynamaya çalýþacaðý dönemle karþýlaþabiliriz. Baðdat ABD için yeniden tercih olabilir.
Tercih edilen neden Barzani olmasýn, 90’lardan beri yatýrým yapýyor ABD?
Yetmez. ABD Ýran’ýn etkisini kýrmak istiyorsa Irak topraklarýnýn 4’te 1’inde deðil 4’te 3’ünde Ýran’ý engellemek ister. Barzani Suriye’de de Ýran kadar etkili deðil. Bölgede aktörler yeniden þekilleniyor ve Barzani küçük kalýyor. Klasik sözdür, “Büyük oyunlarý küçük aktörlerle oynamaya kalkarsanýz kaybedersiniz”. Kürtler bence bunu düþünmeliler.
ANKARA TUTARLIYDI
Bir de Türkiye gerçeði var. Bu bir risk deðil mi?
Fazlasýyla. Barzani Türkiye için bölgesel yönetiminin güvenli liman olduðunu söyledi ama bunun için, o limandaki yönetime güvenmeniz gerekir. Barzani yönetiminin Türkiye ile iyi iliþkilere sahip olduðunu biliyoruz. Bölgedeki bir nebze geliþmisliðe Türkiye’nin katkýsýný da. Türkiye Kürt bölgesel yönetimiyle ekonomi temelli bir politika izledi. Erbil ve Baðdat arasýnda bir tercih yapmadý. 2003 sonrasý sürecin kendisine zararlarý olduðunu bilse de Irak’taki demokratik süreci destekledi. Sünnilerin siyasi sürece entegrasyonunu saðladý, Irak’taki geliþme ve kalkýnmaya destek saðladý. Musul’daki tek diplomatik temsilcilik Türkiye’ninkiydi. Ama desteðin bir sýnýrý var. “Irak’ýn toprak bütünlüðünün korunmasý”. Türkiye bu söylemden hiç vazgeçmedi. Hala da bunu tercih ediyor ve Barzani þu an bunu riske ediyor.
TÜRKMENLERÝN HAKLARI
Barzani yönetimi Ankara için ne kadar güvenilir?
2013 seçimlerinde KDP yani Barzani’nin Resmi seçim þarkýlarýnda ‘dört parçanýn baþkaný Mesud Barzani’ deniyordu. Barzani’ye yakýn Rudaw televizyonu Kürdistan’da hava raporuna Diyarbakýr’ý da koyuyorsa o güven nasýl saðlanacak? PKK üsleriyle peþmerge arasýnda 50-70 metre var? Sincar’da KDP ve PKK arasýnda ‘çatýþmasýzlýk’ anlaþmasý var? Türkmenler Kürt bölgesinden ne kadar pay alýyorlar? Ne kadar özerkler? Haklarý ne kadar saðlam? Hepsi problemli. Türkiye hep ilkeli bir tutum aldý. Barzani ise kumar oynuyor.
REFERANDUMUN HUKUKÝ DAYANAÐI YOK
2005 Irak Anayasasý IKBY’ye baðýmsýzlýk hakký tanýyor mu?
2005 Irak Anayasasý’nda böyle bir madde yok. Barzani yönetimi uluslararasý hukuktan kaynaklanan hakkýmýzdýr diyor. Parlamentomuz, seçimlerimiz var, referendum yapabiliriz diye baþlattýlar. Irak Anayasasýnda bölgelere tanýmýþ haklar içinde de böyle bir hak yok. Biraz da bu boþluðu kullanýyorlar. Referendum kararý iç hukuk bakýmýndan da legal deðil. Çünkü Kürt bölgesinde parlamento çalýþmýyor. Referendum için Irak Parlamentosu’ndan seçim yasasý çýkartýlmasý gerekiyordu. Barzani’nin baþkanlýðýyla ilgili meþruiyet problemleri var. Süresi Aðustos 2015’te doldu. 2013 seçimlerinde dendi ki 1) anayasa yazýlacak 2) 2015’te yeni baþkan seçilecek. Ýki süreç de tamamlanmadý. Parlamentodaki beþ büyük partiden ikisi karþý, biri ana muhalefet.
TÜRKÝYE’NÝN YAPTIRIM ARAÇLARI ÇOK GÜÇLÜ
Türkiye Erbil yönetimiyle iyi iliþkiler geliþtirdi ama Irak’ýn toprak bütünlüðünü de hep savundu. Geri adým atýlmazsa Türkiye’nin tavrý ne olur? Ne olmalý?
Türkiye’nin çok güçlü yaptýrým araçlarý var. Henüz kullanýlmýþ deðil. Þuan diplomatik ve siyasi çaba gösteriyor. Geri adým atýlmazsa; Habur Sýnýr Kapýsý kapatýlabilir. Kapanýrsa Türk firmalarý ne yapacak deniyor? Firmalar uçakla taþýr, devlet teþvik eder. Türkiye güçlü bir devlet ama Kürt bölgesi için Habur’un kapanmasý soluk borusunun kapanmasý demektir. Aylýk 400 milyon dolar gibi bir gelir elde ediyor Barzani yönetimi. Ýki sene önce operasyonlar baþladýðýnda sýnýr kapýsý 22 gün kapanmýþtý ve bir þiþe su 250 dinardan 1000 dinara çýkmýþtý. Bu bile Kürt bölgesi için çok ciddi sýkýntý. Ýkincisi, Kürt bölgesi halen Türkiye üzerinden petrol satýþý yapýyor. Gelirini Türkiye üzerinden sattýðý petrolden saðlýyor. Türkiye Ceyhan’daki vanayý kapatýrsa Kürt bölgesi ciddi gelir sýkýntýsý yaþayacaktýr.
Türkiye’nin siyasi hamleleri de olacaktýr. KDP’nin Türkiye’de temsilcisi var, gönderilebilir. Erbil’e inecek uçaklar için Türk havasahasý kapatýlabilir. Türkiye Baðdat’ta daha yakýn iliþkiler kuracaktýr. Önümüzdeki süreçte Ýbadi Türkiye’ye gelecek, Baðdat’la iliþkiler geliþtirilebilir. Ýran’la Türkiye’nin askeri iþbirliði artabilir, belki ortak operasyonlar olabilir. Bir Sincan operasyonu neden düþünülmesin? Türkiye Baðdat’la ayný çizgide Kerkük noktasýnda. Sincar için de olabilir bu. Türkiye’nin araçlarý sýnýrlý deðil ve caydýrýcý olabileceðini düþünüyorum. Çünkü Kürt bölgesinin Türkiye’den baþka çýkýþý yok.
BAÐDAT’IN TAVRI NE OLUR?
“Kürtler baþ belasý oldu verelim gitsin’’ ile “burasý Irak topraðý, niye verelim” þeklinde iki görüþ var siyasetçiler arasýnda. Erbil Süleymaniye Dohuk dýþýnda kalan tartýþmalý bölgelerde Baðdat’a gönülden baðlý Türkmenler, Araplar, azýnlýklar feryat ediyor. Baðdat’tan yaptýrým bekliyor. Baðdat’ýn en önemli yaptýrýmý bütçeyi kesmek. Türkiye lehine iþbirliði geliþtirilebilir, Kürt bölgesi bypas edilebilir. Askeri önlem de söz konusu. Baðdat Ýran’ý yanýna çekebilir. ABD da Ýran’ý sýnýrlamak için Baðdat’ý daha fazla destekleyebilir”.
HALK “MAAÞLARI ÖDEYÝN” DÝYOR
“Baðýmsýz devlete kimse karþý deðil ama þu an yönetim, ekonomi ve kurumsallaþma problem varken referandumun fayda deðil Kürt bölgesine zarar vereceðini düþünüyorlar. Referendum için ciddi kaynak lazým. Halk diyorki “paranýz varsa önce maaþlarýmýzý ödeyin”. Geçen sene okullar parasýzlýktan dört ay geç açýldý. Para yok, parlamento kapalý, siyasi kriz var, savaþ var. Peþmerge maaþ alamadýðý için silah býrakýyor. Halký sýkýntýlý ama dýþarýya entegre olmuþ, aþiret ya da parti liderlerinin söylemlerine eskisi gibi kanmýyor artýk”.
