Baþkan Barack Obama Ortadoðu’da iki kilit sorun ile, Suriye krizi ve Ýran nükleer meselesi ile ilgilenirken, umutsuzca ve acilen Rusya’nýn yardýmýna ihtiyaç duyuyor. Fakat Cumhurbaþkaný Vladimir Putin, Amerika’ya sorunlarý kendi þartlarýyla çözmesi için yardým edeceðe benzemiyor. Bunun yerine, Batýlý güçlerin her iki durumda da galip gelemeyiþinin yarattýðý etkiyi kullanarak, Washington’un tercihlerine daha az uygun sonuçlar þekillendirmesi ve kendi ilgisiz meseleleri konusunda daha fazla taviz verilmesi için baský yapmasý muhtemel; örneðin Avrupa’da planlanan ve Rusya’nýn nükleer caydýrýcýlýðýný köreltebilecek NATO füze kalkaný sistemi gibi.
Obama ve Putin, 18-19 Haziran’da Meksika’da yapýlacak G-20 toplantýsý sýrasýnda nihayet yüz yüze gelecekler. Bu tarihlerde, Ýran ve P5+1 de Moskova’da yeni bir nükleer müzakere turu için toplanacak. Diplomatik sürecin devamýný mümkün kýlacak somut anlaþmalar ortaya çýkmasý ve çatýþmadan kaçýnýlmasý için, Moskova’daki toplantýlar üzerinde hatýrý sayýlýr bir baský olacak. Fakat geçen hafta Baðdat’daki müzakerelerde Ýran ve muhataplarý arasýnda oluþan uçurum göz önüne alýnýrsa, bu abartýlý bir istek. Ýranlýlar, zenginleþtirmenin % 20 seviyesinde durdurulmasý ve bu seviyede zenginleþtirilmiþ uranyum stoklarýnýn ülkeden gönderilmesi dahil olmak üzere, dünya güçlerinin teklif ettikleri güven tesis etme adýmlarýný kabul ettikleri halde, P5+1’in Ýran’ýn petrol ve bankacýlýk sektörlerine yönelik yaptýrýmlarýn gevþetilmesi konusunda hiçbir teklifte bulunmamasý karþýsýnda dehþete düþmüþlerdi. Bu adýmlar Batýlý güçlerin sadece küçük tavizler vermesini saðlayacaktý. Bu, Avrupa’nýn benzeri görülmemiþ petrol ambargosuna ve Ýran bankalarýna karþý tedbirlerine son vermesi için tek yolun, BM Güvenlik Konseyi’nin tüm uranyum zenginleþtirme faaliyetlerinin durdurulmasý talebini dikkate almak olduðunu açýkça ortaya koydu.
Eðer yeni yaptýrýmlar planlandýðý gibi 1 Temmuz’da yürürlüðe girerse, Ýran’ýn müzakere masasýnda kalma isteði büyük ölçüde azalacak. Yine de Ýsrail daha sert bir tutum talep ederken ve yönetimi zaman kaybetmekle suçlarken, Obama Ýran’a taviz verecek gibi görünmüyor çünkü seçim baskýsýyla karþý karþýya. Batýlý liderler, Ýran’dan gelen tehdidi Ýsrail gibi telaþla deðerlendirmiyorlar ve çýrpýnan dünya ekonomisi üstünde korkunç bir etki yaratacak bir çatýþmadan kaçýnmak istiyorlar. Eðer Obama bir yandan çatýþmadan kaçýnýrken, bir yandan da Ýran’a karþý sert bir tavýr takýnacaksa, yaratýcý tavizler üretme konusunda Putin’in yardýmýna ihtiyacý olacak.
***
Ýran’ýn müzakere masasýnda olmasýnýn tek sebebi yaptýrýmlar deðil; muhtemel müttefikleri Rusya ve Çin, Ýran’dan nükleer programýnýn barýþçý niyetleri olduðunu göstermesi için masaya oturmasýný istediler. Üzerinde anlaþýlan ve güven tesis edecek karþýlýklý adýmlardan oluþan müzakere çerçevesi, Ruslar tarafýndan tasarlanmýþtý. Ýran’ýn taviz vermesi umudu, Batý hükümetlerinin takýndýðý sert tavýrdan çok Ýran’ýn dostlarýnýn ve ticari ortaklarýnýn tutumlarýna baðlý.
Fakat týpký Suriye konusundaki duruþu gibi, Rusya’nýn Ýran’a müdahalelerini de, kendi çýkarlarý ve Putin’in bu konudaki kanaati yönlendirecek. Putin özellikle Ortadoðu’da Rus etkisini tekrar hissettirmek istiyor ve bu da Washington’un, örneðin Suriye’deki krizi çözme becerisine gem vurmak anlamýna geliyor. Rusya son zamanlarda Esad rejimi konusunda eleþtirel bir tavýr takýndýysa da, Suriye’deki þiddet meselesinde silahlý muhalifleri ve silah tedarikçilerini eþit derecede suçlamaya özen gösterdi. Görünüþe göre ne rejimi deðiþtirmek için, ne de BM aracýlýðýyla askeri müdahaleye yasal onay vermek için aðýrlýðýný kullanmayacak. Ve Putin’in yerel isyanlarý bastýrma konusundaki geçmiþ performansýna bakýlýrsa, kimse Esad’ý býraktýðý için onu utandýracak gibi görünmüyor.
Rusya’nýn Suriye ve Ýran konusunda iþbirliði yapmasý, öncelikle bu krizlerin çözümlerinin ona getireceði çýkarlarýn peþine, duygulardan arýnmýþ olarak düþmesine baðlý. Ve Washington açýsýndan Moskova için olduðundan daha acil sorunlarýn çözümünde iþbirliði, Putin’in füze kalkaný gibi Rusya meselelerinde karþýlýk talep etmesine yol açabilir. Kýsacasý Rusya’nýn iþbirliði ne ucuza gelecek, ne de ABD’nin tercih edeceði biçimde olacak.
* Bu yazý STAR Gazetesi için kaleme alýnmýþtýr.
