Arap Baharý” ülkelerinde geçerli olan üç farklý dinamik, Libya’da Amerikan büyükelçisinin ve üç Amerikalý yetkilinin hayatlarýna mal olan ve komþu ülke Mýsýr’da da ortaya çýkan korkunç þiddet patlamasýnda birleþti.
Ýlk olarak Selefi boyutu: Californialý sabýkalý bir dolandýrýcýnýn çektiði, Ýslam’ý yeren, açýk saçýk, politik ve vasat bir filmi, Arap dünyasýnda patlamaya hazýr bir siyasi meseleye çevirmek için bilinçli medya müdahalesi ve siyasi ajitasyon gerekti. Yayma ve ajitasyon iþini, Selefi akýmla iliþkili medya kuruluþlarý ve politik örgütler üstlendiler. Çoðu Suudi Arabistan tarafýndan desteklenen Selefiler; anaakým Ýslamcý politikacýlarýn Ýslami referanslarýna meydan okuyarak ve inancýn ‘gerçek’ savunucularý olduklarýný iddia ederek, siyasi otorite için Müslüman Kardeþler içindeki hakim Ýslamcýlar ile rekabet etmeye çalýþtýlar ve Araplar’ýn demokratikleþme sürecinde bir joker olarak ortaya çýktýlar. Mýsýr ve Tunus’u yöneten anaakým Ýslamcýlar ve Libya’da yol gösterecek bir uzlaþma saðlamaya çalýþan laik partiler ve ýlýmlý Ýslamcýlar, küresel ekonominin gerçeklerini kabullenerek, vizyonlarýný gerçekleþtirmek için pratik bir yol bulmaya ve yatýrým ve yardýmý teþvik etmek için Batý ile yeni köprüler kurmaya çabalýyorlar. California’dan çýkan berbat propaganda filmi gibi bir mesele, anaakým Ýslamcýlar’ý rahatsýz bir konumda býrakan tepkileri ateþlemeye yetti. Mýsýrlý Müslüman Kardeþler’in liderleri halka videoyu protesto etme, ifade edilmesi gereken kýzgýnlýklarýný paylaþma çaðrýsýnda bulunuyorlar. Ancak bunun camiileri gibi ortamlarla sýnýrlý kalmasýný, ABD Konsolosluðu ve benzeri yerlerde gerçekleþebilecek yüzleþmelerden kaçýnmalarýný söylemeleri, onlarýn ne kadar ince bir çizgide yürüdüðünü gösteriyor. Ýster Ýslamcý ister Libya örneðinde olduðu gibi laik olsun, Kardeþlik ve benzeri partiler berbat propaganda videosu gibi meseleleri; siyasi rakipleri tarafýndan güvenilirliklerini azaltmak, Batý ile istikrarlý bir iliþki kurma çabalarýný baltalamak ve Selefi akýmýnýn cazibesini artýrmak üzere kullanýlan yanýltmalar gibi görüyorlar.
***
Ýkinci unsur, Arap dünyasýnda ABD’ye pek de güven duyulmamasý. Baþkan Obama’nýn 2009’da Kahire’de yaptýðý destek konuþmasýnda verdiði sözleri tutamadýðý düþünülüyor: Afganistan’daki savaþý sürdürdü, Guantanamo hapishanesini açýk tuttu, Ýsrail yerleþimlerinin geniþlemesini engelleyemedi, Ýran ile kurmayý vaat ettiði diplomasi yükselen yaptýrýmlara ve savaþ tehditleri savuran bir rejime yol açtý, yönetimi Arap dünyasýndaki demokratik ayaklanmalara karþý kararsýz tepkiler verdi ve Obama’nýn insansýz hava aracý saldýrýlarýný büyük ölçüde artýrmasý, neredeyse hiç destek bulmuyor. Bu bildik dert silsilesi patlamaya hazýr olmasa, rencide edici videonun yarattýðý “fünye” etkisi nispeten zararsýz olurdu. Bunun yerine Selefiler, sanki diðer tüm sorunlar için bir açýklamalarý varmýþçasýna, bu tip zulümleri deðerlendiriyor. Örneðin Amerika’nýn Müslüman dünyasýný en çok öfkelendiren tavýrlarýnýn temelinde, yalnýz çýkar politikasý ve eylemlerinden etkilenenlerin endiþe ve çýkarlarýný yok sayma yok. Onlara göre bunun yerine, bizzat Ýslam’a yönelik kapsayýcý bir düþmanlýk var. Selefiler, Müslüman Kardeþler içindeki rakiplerinin Batý ile faydacý iliþkiler içine girmelerini engellemek üzere bu mesajý yayýyorlar.
Üçüncü unsur ise basitçe Mýsýr ve Libya devletlerinin güçsüz olmalarý. Mýsýr’ýn resmi güvenlik yapýlarý yerlerinde; fakat Mýsýr toplumundaki yeni güç daðýlýmý, iþlevlerini karmaþýk hale getiriyor. Müslüman Kardeþler Baþkaný Muhammed Mursi siyasi açýdan zayýf; otoritesi, geleneksel imtiyazlarýný koruyup kollamak isteyen askeri kurum tarafýndan sýnýrlandýrýlmýþ. Ordu, eski Mübarek rejiminin kalýntýlarý, liberal ve laik partiler ve onun baþarýsýz olmasý arzusuyla bir araya gelmiþ Selefiler gibi güç odaklarý tarafýndan kuþatýlmýþ halde. Bunun bir sonucu olarak politik baskýya açýk ve müttefik aramaya ve tabanýný desteklemeye ihtiyaç duyuyor. Video protestolarýna verdiði yanýta, ABD ile faydacý bir iliþkiye duyduðu ihtiyaç kadar, bu istekler de açýkça yol gösterdi.
Libya’da devlet güçsüz; Albay Kaddafi’yi devirmek için girilen savaþla güvenlik güçleri daðýldý. Kaddafi, güçlü devlet kurumlarýnýn ortaya çýkmasýný bilinçli olarak engellemiþti. Bunun yerine güvenlik, kendi gündemlerinin peþindeki derme çatma milislere ve her yýl birbirlerinin alanlarý için çatýþan yerel çýkar odaklarýna emanet. Bu ise Selefi milislerin hareket edebileceði verimli bir ortam yarattý. Libyalýlar’ýn bir protestoya RPG ve havan toplarýyla gelebildikleri gerçeði, Kaddafi’nin devrilmesinden bir yýl sonra güvenliðin hala tehlike altýnda olduðunun göstergesi.
* Bu yazý STAR Gazetesi için kaleme alýnmýþtýr.
