TBMM Anayasa Uzlaþma Komisyonu, 100 madde civarýnda olmasý planlanan yeni anayasada bugüne kadar çoðu ‘hak ve özgürlüklerle’ ilgili 34 maddede büyük oranda uzlaþma saðladý. Ancak onlarda bile partilerin görüþ farklýlýðýný yansýtan çok sayýda ‘parantez’ var. Kritik konularda ise uzlaþma ihtimali oldukça zayýf. Bir ara özet çýkaralým:
1- Bu parantezlerde ilk göze çarpan ‘hürriyet’ yerine ‘özgürlük’, ‘hayat’ yerine ‘yaþam’, ‘þeref’ yerine ‘onur’ gibi kelimelerin kullanýlmasý önerileri.
2- Önemli parantezler ise temel hak ve özgürlüklerin hangi hallerde sýnýrlandýrýlacaðýna yönelik, ‘milli güvenlik, kamu düzeni, genel ahlak’ ve ‘suç iþlenmesinin önlenmesi’ ifadelerinde var. Genel eðilim ‘sýnýrlayýcý’ ifadelerin kullanýlmamasý. Uzlaþma ihtimali yüksek.
3- Bir baþka parantez BDP’nin ‘anladýðý dilde, seçtiði dilde’ ifadelerini içeriyor. Ancak anadil öðrenme, savunma, yayýn gibi özgürlükler bu vurgunun gereksizliði konusunda BDP’yi ikna edebilir.
4- ‘Resmi dilin Türkçe olmasý’ konusunda uzlaþmazlýk beklenmiyor; ancak ‘eðitim dili’ ana sorunlardan biri. Bu konu da, ana dili öðrenme imkanlarýnýn geniþletilmesiyle ‘kilitleyici’ olmayacak.
5- Vatandaþlýk tanýmýnda AK Parti etnik-esas unsur vurgusu güçlü ‘Türk’ yerine ‘Türkiye vatandaþlýðý’ öneriyor. CHP önce buna sýcak baktýysa da, parti içi dengeler nedeniyle tavýr deðiþtirdi. BDP destekliyor, MHP ise þiddetle karþý çýkýyor. Bu konuda CHP’nin desteði saðlanabilir, ancak MHP’nin tavýr deðiþtirmesi beklenmiyor.
6- Din eðitimi konusunda AK Parti ve MHP yaygýn ve zorunlu eðitim istiyor. Ancak CHP seçmeli ve kontrollü olmasýný istiyor. BDP de din eðitimine mesafeli durmakla birlikte, aðýrlýklý görüþten yana tavýr alabilir.
7- AK Parti’nin önerdiði ‘baþkanlýk sistemi’ çok tartýþýlýyor. Ancak AK Parti, diðer konularda uzlaþma saðlanmasý halinde önerisini geri çekeceðini açýkladý. Yeni anayasa ‘baþkanlýk krizi’ne takýlmaz.
8- Zorunlu askerlik konusunda uzlaþmazlýk yok, sadece ‘askerlik yapmayý reddedenlere kamu hizmeti’ önerisi var. Bu da kriz nedeni olmaktan uzak.
9- Yargý alanýndaki düzenlemelerde CHP, MHP ve BDP’nin ‘tutuklu milletvekilleri’ hassasiyeti sürüyor. Dokunulmazlýklarýn sýnýrlandýrýlmasýna iliþkin önerilerde bu özel durum kendini gösteriyor. Sadece MHP, ‘dokunulmazlýk dosyasý 90 günde karara baðlanamazsa düþer’ hükmüne BDP’lilerin dosyalarý nedeniyle karþý çýkýyor. Yeni anayasayý tek baþýna engelleyecek bir konu deðil.
10- Ancak AK Parti’nin yüksek yargýnýn birleþtirilmesi önerisine CHP ve MHP’nin temel itirazý var. Bu alanda uzlaþma beklenmiyor.
Yeni anayasadaki en önemli uzlaþmazlýk noktalarý ‘vatandaþlýk tanýmý’ ve ‘yargý’ya iliþkin düzenlemeler. Anayasada ‘Türk’ ifadesinin ‘esas unsur-ýrk’ anlamýnda kullanýlmamasý, geçmesi zorunlu olmayan maddelerde ‘vatandaþ’ yazýlmasý konusunda uzlaþma aranýyor. Yargý konusunda da baðýmsýzlýk ve tarafsýzlýðýn güçlendirilmesiyle sorun aþýlmaya çalýþýlýyor. Ancak iki konuda da CHP ve MHP’nin yeni bir yaklaþým göstereceðine iliþkin belirti yok. Önümüzdeki günlerde bu maddelerin ‘seçmeli’ olarak referanduma sunulmasý tartýþýlabilir.
Ancak, yeni anayasanýn önünde bir baþka önemli engel daha var. ‘Baþlangýç ilkeleri’nin anayasada yer alýp almayacaðý, yer alacaksa ‘anayasa hükmü’ olup olmayacaðý?
1982 Anayasasý’na göre baþlangýç ilkeleri ‘anayasa metnine dahil.’ Bu nedenle Anayasa Mahkemesi, baþlangýç ilkelerine dayanarak bir kanunu, hatta bir özelleþtirmeyi, yabancýya mülk satýþýný iptal edebilmekte; bir siyasi partiyi kapatabiliyor.
‘Atatürk ilke ve inkýlaplarýna baðlýlýk’, ‘Atatürk milliyetçiliði’ ve ‘Lâiklik’ gibi her yoruma açýk ilkelerin, anayasadaki bütün maddeleri etkileme gücü var. Bu ilkelerin yeniden tanýmlanmasý ise baþlý baþýna bir ‘anayasa süreci’ demek.
Bir baþka dokunulmamýþ nokta ise ‘deðiþtirilmesi teklif edilemez’ maddelerin kalýp kalmayacaðý.
