SURÝYE’DE KALICI ÇÖZÜM ÝÇÝN ÖNEMLÝ BÝR ADIM
Türkiye’ye saldýrýlarýn sebebi, hedefi ve müsebbibi giderek netleþti. Rusya Büyükelçisi Karlov’un Ankara’da korkunç bir suikasta kurban gitmesinden bir gün sonra Türkiye, Rusya ve Ýran Moskova’da bir araya geldi ve Suriye’deki vekalet savaþýný sonlandýracak bir mutabakata imza attý. Üç ülkenin Suriye’nin toprak bütünlüðünü, ABD’nin kuzey Suriye’de bir PKK devleti kurmasýný engellemeyi ve yeni rejimin muhaliflerin de katýlýmýyla kurulmasýný taahhüt ve garanti ettiði bu metnin hangi zeminde oluþtu? ABD’nin by-pass edildiði bir anlaþmanýn iþlerliði nedir? ABD ile flört eden Ýran bu noktaya nasýl geldi? “Rusya Neden Suriye’de” kitabýnýn yazarý, Yýldýrým Beyazýt Üniversitesi öðretim üyesi Prof. Dr. Salih Yýlmaz ile konuþtuk.
YILMAZ:Türkiye, Rusya ve Ýran arasýnda imzalanan mutabakat Türkiye’nin tüm tezlerini kapsýyor. Suriye parçalanmayacak, PKK devleti kurulmayacak ve yeni rejim muhaliflerin katýlýmýyla kurulacak. Ýran’ý ikna eden korkusu oldu.
Rusya Büyükelçisi Karlov’a düzenlenen suikastle Türkiye, Ýran ve Rusya arasýnda varýlan mutabakat arasýnda bað var mý?
Türkler ve Ruslar arasýnda görüþme trafiði ne zaman sýklaþsa operasyonel bir þey oluyor. Üç ülkenin dýþiþleri ve savunma bakanlarýnýn toplantýsý öncesinde büyükelçiye suikast düzenlendi. 15 Temmuz’dan iki gün önce dýþiþleri bakanlarý Moskova’da bir araya gelmiþti. 9 Aðustos’ta da Petersburg’da Erdoðan-Putin görüþmesi vardý. Benzeri bir þey Menderes’in de baþýna geldi aslýnda. Moskova ziyareti yapacakken darbe oldu. “NATO’nun düþmaný SSCB ile görüþecek” diye suçlandý da.
SURÝYE PARÇALANMAYACAK
Suikast görüþmeyi ve Suriye’de çözüm mutabakatýný engelleyemedi ama bu metin neyi saðlayacak?
Ýlk madde diyor ki; Suriye bir Arap Cumhuriyetidir. Bu önemli bir nokta. ABD’nin desteklediði PYD-PKK’ya Suriye’nin kuzeyinde yer verilmeyecek demektir. PYD-PKK kantonlarýn birleþtirilmesiyle Suriye’de baðýmsýz Kürdistan’ý kurmak istiyor ama mutabakatta “Suriye Arap Cumhuriyetidir” diyerek bunun önüne geçmiþ oluyorsun.
PKK DEVLETÝ HAYAL OLDU
Bu madde Türkiye’nin isteði ile yazýldý. Rusya ve Ýran buna neden ikna oldu?
Rusya, Suriye ve Ýran’ýn da fikri bu. Ýran iþe politik bakýyor, Esed çerçevesinden bakýyor. Ama Rusya ve Türkiye, Suriye’nin toprak bütünlüðü bozulduðu takdirde þu ana kadarki çabalarýn boþa gideceðine ve barýþýn kalýcý olmayacaðýna inanýyorlar. Toprak bütünlüðü bozulduðunda Kuzeyde Ýdlib bölgesinde Türkmen Arab Cumhuriyeti, aþaðýda butik bir Esed Cumhuriyeti, Palmira, Rakka, Deyrizor bölgesinde Sünni Arap Cumhuriyeti olur ve bunlar eninde sonunda birbirleriyle savaþýr. Devletçikler kurulsa da barýþ yürümez. Altý ay önce ABD bunu teklif etmiþti aslýnda. Kerry “Suriye’de B planýmýz var” derken bahsettiði buydu. Ama hem Rusya, hem Türkiye bunun uygulanabilir olmayacaðýný, bölgede devamlý huzursuzluk çýkacaðýný düþünerek ortak karara vardýlar. Toprak bütünlüðünün mutabakatta özellikle vurgulanmasý bölgede ABD varlýðýný sorguluyor.
GERÝ ADIM ATMADIK
“Suriye farklý etnik ve mezhebi nüfusa sahip seküler-demokratik bir Arap Cumhuriyetidir” diyerek ne demiþ oldular?
Suriye’de yaþayan her kesimin, dolayýsýyla muhalefetin de, Özgür Suriye Ordusunun ve Kürtlerin de içinde olduðu söylemek, yeni bir rejim kurulacak demektir.
Türkiye Moskova mutabakatýný imzalayarak Suriye ve Esed politikalarýnda geri adým attý diyenler var ama?
Hayýr. Bu metin bundan sonraki Suriye’yi kast ediyor. Þu anda var olan Esed rejimine ya da Suriye Arap Cumhuriyeti’ne bir vurgu yok. Ýran’ýn Türkiye ve Rusya’nýn burada görüþ birliðine vardýðý metnin ilk maddesiyle bir çatý oluþturuluyor. Burada kast edilen Esed deðil ya da Esed’in iktidar olduðu yapý deðil. Ki bu sadece þahsi yorumum deðil, Dýþiþleri Bakanlýðý’ndan aldýðým görüþler de bu yönde.
ÝRAN ZAYIF HALKA
ABD stratejik ortaðý Türkiye’ye deðil kendisine ‘Büyük Þeytan’ diyen Ýran’a yaklaþtý ve bölgede Þii yayýlmasýnýn önünü açtý. Ama þimdi o Ýran ABD’nin dýþlandýðý mutabakata imza atýyor. Ne oluyor?
Ýran, Rusya, Çin ve Türkiye’nin bir araya gelmesi dünyanýn þaftýný kaydýrýyor. Bölgede kaos için içlerinden birini farklý vaatlerle oradan çýkarmanýz lazým. Bunu Ýran’a hareket alaný býrakarak kýsmen baþardýlar. Türkiye ile Ýran, Ýran ile Suudi Arabistan, Katar ile bölge ülkeleri arasýnda nifak çýkarmak istediler. Böylece bölgenin ortasýna patlamaya hazýr bir bomba koymuþ oluyorsun. Bu dörtlü iþbirliðini tehdit edecek tek unsur þuan Ýran.
ÝRAN’DA DARBE RÝSKÝ
Ýran mutabakata imza atarak tarafýný seçmiþ mi oldu?
Türkiye nasýl Batý-Doðu arasýnda denge kurmak ve baðýmsýz politikalarýný uygulamak istiyorsa ayný þey Ýran için de geçerli. Devrim muhafýzlarý, ABD ile iþbirliðini desteklemiyor. Ýran’ýn güvenlik, istihbarat ve bürokrat kesimi Rusya iþbirliðine karþý, ABD-Batý ile normalleþme süreci hýzlansýn istiyor. Ýran’da da bir ayrýþma var. Dolayýsýyla Ýran için de tehlikeli günler yakýn. Terör riski var. Türkiye’deki gibi halký, istihbaratý, orduyu zorlayacak bir darbe giriþimi olabilir. Tehdit sürüyor. Ama Türkiye ile Ýran’ýn, Ýran ile Rusya’nýn, Ýran ile Körfez’in bir araya gelmesini önlemek için Ýran karþýtý bir söylem dolaþýma sokuluyor.
Þam’da Ýran etkisinde ve Türkiye karþýtý bir yönetim var. Suriye’de var. Ýran Hizbullah’la, Haþdi Þabi’yle bölgeye yayýldý, terör ve kaos üretti. Sýnýrýmýzý kuþattý ve mezhepçilik yapýyor, Türkiye’nin Arap coðrafyasýyla baðýný koparmak istiyor. Dolayýsýyla realite bu, propaganda deðil?
Ýran’ýn bölgeye yayýlmasý 11 Eylül’den sonradýr. Bölge stratejisini belirleyen ülke ABD. Irak’ta iktidarý Þiilere teslim eden de, Ýran’ýn Basra’ya, Yemen’e, Suriye’ye, Lübnan’a kadar gitmesine izin veren de ABD. Zaten Trump “Ýran’ýn bölgedeki etkinliðine son vereceðim” diyerek seçildi. Obama yönetimi Ýran’ý kullandý. Yoksa Suriye’nin yüzde 10’u, Irak’ýn yüzde 60’ý, Lübnan’ýn yüzde 30’a Þii. Irak dýþýnda Ortadoðu’da Þiiler az bir nüfusa sahip.
ÝRAN TÜRKÝYE’YE MUHTAÇ
Peki, ABD Ortadoðu denkleminden çýkarsa Ýran kendi doðal sýnýrýna çekilir mi?
Çekilmek zorunda çünkü Ýran ekonomisi çok kötü durumda. Dünyanýn ikinci büyük doðalgaz rezervlerine sahip, petrolü var ama satabileceði pazar yok. Bu pazarý ancak Türkiye, Rusya veya Çin üzerinden elde edebilir. Ekonomisi için bölge ülkeleriyle hareket etmek zorunda Ýran.
ÝRAN SURÝYE’DEN ÇEKÝLECEK
Mutabakat metninde DEAÞ ve Nusra’nýn adý var ama sahadaki Haþdi Þabi, Hizbullah ve PKK’nýn adý yok. Neden?
Mutabakat metninde “Suriye’ye dýþarýdan getirilen bütün milisler, gönüllüler, paralý askerler, dýþarý çýkarýlacaktýr” deniliyor. Suriye’nin kendi halký dýþýnda bölgede bulunan Þii Milisler, Afgan gönüllüler, Pakistanlý gönüllüler, paralý askerler, Ýran’dan gelen Devrim Muhafýzlarý bunlarýn hepsi Suriye’yi terk edecek demektir bu. Ýran kabul ettiðine göre Türkiye ve Rusya’nýn dediði olmuþtur. Ýran çekilecek.
SIRA ÝRAN’A GELDÝ: BAÐDAT KORKUYOR
Ýran çekilmeye neden razý oldu?
Elçiye suikastýn bölgedeki dengeleri, Ortadoðu ve Avrasya’da siyasi yapýlarý deðiþtirilebileceðini gördü ve korktu Ýran. Çünkü Ýran’da da Arap bölgesi var, Belucistan var, Türkmenistan’a yakýn bölge var. Ýki hafta önce Araplar Ýngiltere’de bir bildiriyle Ýran’da baðýmsýzlýklarýný ilan edeceklerini ilan ettiler. Ve Belucistan’da saldýrýlar ve kýsmi isyan baþladý. Daha önce de nükleer ve petrokimya tesislerine ayrýlýkçý Araplarýn saldýrýlarý vardý. Suriye’de barýþ kýsa sürede gerçekleþmezse bunun kendisine sýçrayacaðýný biliyor Ýran. Türkiye’deki terör saldýrýlarý da Ýran’ý korkutuyor. Sýranýn kendisine geleceðini düþünüyor. Cumhurbaþkaný Erdoðan ve AK Parti hükümeti düþerse hedef Ýran olacak. Zaten Trump bunu açýkça söylüyor.
ASTANA CENEVRE’YÝ, RUSYA ABD’YÝ BY-PAS ETTÝ
Moskova mutabakatý ABD’yi masadan dýþlamýþ oldu, ama ABD bunu sessizce kabullenecek mi?
Tartýþýlýr. Karlov’a suikast ve Avrupa’daki saldýrýlarla birlikte ayýn 17’sinde Çeçenistan’da büyük bir kalkýþma oldu. Grozni’de DEAÞ saldýrýsý. Bu da Rusya’ya bir mesajdý, 19’unda da suikast oldu. O saldýrýyý DEAÞ üstleniyor, bunu Nusra’nýn üzerine atmaya çalýþýyorlar. Suriye’de savaþan örgütlerin tamamýnýn karþýsýna hedef olarak Rusya koyulmuþ gibi. Rusya’yý, Rus temsilcilerini ve vatandaþlarýný hedef gösteriyor ve ‘ulaþabilirsiniz, isterseniz Ruslardan öcünüzü alabilirsiniz’ deniliyor.
Astana, Cenevre’yi by-pass edecek diye mi?
Astana ile ABD etkisinin tamamen yok edildiðini söyleyebiliriz. Kazakistan bir Avrasya Ekonomi Birliði üyesi, Þangay Ýþbirliði Örgütüne dahil bir ülke ve devlet baþkaný da Türkiye’nin Avrasya ve Þangay’daki rolünü savunuyor. Zaten görüþmelerin Astana’ya kaydýrýlmasý teklifi Nazarbayev’in. Böylece dýþ etki olmadan Suriye’de barýþýn temellerinin doðu ülkelerince atýlmasý planlanýyor.
ABD ve NATO ile Rusya ve eski “Doðu Bloku” yeniden bloklaþýyor yani?
Çin’in yeni Ýpek Yolu Projesi ABD’yi tehdit ediyor. Çin’in hedefi Kazakistan, Rusya ve Doðu Avrupa’dan Avrupa’ya uzanan 200 trilyon dolarlýk bir ekonomi. 67 ülkenin olduðu o bölgeyi kapattýðýnýzda Rusya, Çin ve Ýran’ýn açýlabileceði tek kapý Türkiye. Bu kapýyý da 24 Kasým’da uçak kriziyle kapatmýþtý Batý ama Türkiye Ýsrail ve Rusya ile normalleþerek planý bozdu. Ýsrail de Obama siyasetinden memnun deðildi çünkü. Son iki yýlda Rusya’yý en fazla ziyaret eden kiþi Netanyahu’dur.
ÝRAN PKK KONUSUNDA ÇARK ETTÝ
Hendek teröründen önce PKK yöneticileri Ýran’a, Ýran istihbaratý Kandil’e gidiyordu. PJAK (PKK’nýn Ýran kolu) Ýran’daki faaliyetlerini-saldýrýlarýný sonlandýrýp Suriye’ye geçti ve sadece ÖSO’ya saldýrdý. PKK’ya açýkça destek verdi yani Ýran. Þimdi Suriye hedefini niye yok sayýyor?
Uçak krizinden önceydi o. Türkiye, ABD ile politik-stratejik iþbirliði içinde gibiyken geçerliydi ve Türkiye’ye mevzii kaybettirmek için PJAK’la mücadele etmeyerek PKK’nýn yolunu açmýþ olabilir Ýran. Ama hatasýný anladý. Zaten PJAK da saldýrýlara baþladý.
RUS GAZABI FETÖ’YÜ BÝTÝRÝR
Suikastçýnýn FETÖ elemaný çýkmasýna Rusya’nýn tepkisi ne olur?
Rusya 2000’lerin baþýnda FETÖ’yü CIA baðlantýlý diye yasaklamýþtý zaten. Türkiye Avrasya ve Þangay Ýþbirliði’nde FETÖ’nün terör örgütü ilan edilmesini saðlayabilirse -Afrika’daki gibi- FETÖ’nün Orta Asya’daki tüm faaliyetleri sonlandýrýlýr. Rus gazabý diyorlar buna. Kendisine saldýranlara hukuken yaklaþalým anlayýþý yok onlarda. Mutlak ceza var. Þangay ve Avrasya FETÖ terör örgütüdür derse ABD FETÖ liderini tutamaz elinde. Ya teslim ya deport edecek.
