"Travma” kavramý insan psikolojisinde güçlü ve dönüþtürücü tesirler býrakma gücüne sahip olaylar ve yaþantýlar için kullanýlýr. Travmatik olaylara maruz kalmak, maðdurlarýnda derin izler ve ruhsal hasarlar býrakabilir.
Travmatik yaþantýlarýn sýnýflanmasýnda iki büyük ayrým var. Birinci ayrým travmatik yaþantýnýn çocukluk döneminde veya eriþkin dönemde olmasýdýr. Ýkinci ayrým ise, travmatik yaþantýnýn insan eliyle gerçekleþmesi veya doðal afet olmasý þeklindedir.
- Çocukluk çaðýnda yaþanan acýlar daha fazla iz býrakýr: Çocuðun acý yaþantýlarla baþ etme kapasitesi ve yöntemi eriþkinden farklýdýr. Çocukluk döneminde olanýn daha derin ve yaþam boyu devam edebilecek etkisi vardýr. Zihnimiz 11 yaþ öncesi travmatik yaþantýlara bölünme (disosiyasyon) þeklinde yanýt verebilirken bu kapasite ileri yaþlarda bariz azalýr. Eriþkin yaþtaki travmalar da beyin de yapýsal deðiþiklikler yapmakla beraber bu etki çocuklukta daha fazladýr.
- Ýnsan eliyle olan acýlar doðal afetlerin acýsýndan büyüktür: Ýnsan eliyle olan travmalar kiþisel hedef olma, zulüm içerme ve adalet ihtiyacý içerdiði için doðal afet ile olan acýlardan farklýdýr. Bir insan tarafýndan yapýlan silahlý saldýrý, iþkence, taciz vb. travmatik yaþantýlar deprem, sel gibi doða olaylarýndan kaynaklanan acýlardan daha derin iz býrakýr. Fakat deprem gibi doðal afetler çoðunlukla bina yapma siyaseti, yardým ihtiyacý gibi durumlardan dolayý insan eli boyutunu da içermeye baþlar.
- Ýstismar ve ihmal: Çocukluktaki travmatik yaþantýlar genellikle “istismar” ve “ihmal” baþlýðý altýnda toplanýr. Ýstismar, çocuða yapýlmamasý gereken ve yapýldýðýnda zarar veren durumlarý ifade ederken, ihmal ise çocuðun karþýlanmayan ihtiyaçlarýný gösterir.
- Fiziksel istismar: Bir kiþinin 18 yaþýndan önce, kendisinden en az 5 yaþ büyük bir kiþi ya da kendisinden 2 yaþ büyük bir aile bireyi tarafýndan saldýrýya uðramasýdýr; kiþi bunu kardeþ rekabeti gibi bir aile içi çatýþma olarak algýlamýþ olmamalýdýr ve fiziksel temas içermeyen arkadaþ kavgalarý bu tanýma girmemektedir.
- Cinsel istismar: Bir kiþinin, 18 yaþýndan önce, kendisinden en az 5 yaþ büyük bir kiþi ya da kendisinden en az 2 yaþ büyük bir aile bireyiyle okþamadan cinsel iliþkiye kadar deðiþen herhangi bir derecede cinsel yakýnlýða girmesidir.
- Duygusal istismar: Genç bir kiþiye, duygusal ya da ruhsal saðlýðýný tehlikeye atacak derecede sözlü tehdit, alay ya da küçük düþürücü yorumlarda bulunulmasýdýr.
- Ýhmal: Ýhmal ise bir çocuðun beslenme, güvenlik, eðitim, týbbi bakým gibi fiziksel bakýmýnýn ya da sevgi, destek, ilgi, duygusallýk, terbiye, baðlanma gibi duygusal bakýmýnýn yapýlmamasýdýr.
- Travmanýn türlü halleri var: Çocukluk çaðýnda yaþandýðýnda travmatik etki ve zihinsel bölünme yaratan ama istismar ve ihmal diyemeyeceðimiz haller de vardýr. Örneðin çocukluk döneminde uzun hastane yatýþlarý, ameliyatlar, beden algýsýný bozan cilt hastalýklarý da travmatik etki yaratabiliyor. Anne babanýn çatýþma ve kavgalarýnýn ortasýnda kalmak da travmatik etki yaratabiliyor. Anne ve babanýn amacý çocuða zarar vermek olmasa bile, çocuðun ihtiyaç duyduðu güvenli duygusal ortamýnýn saðlanmamasý çocukta zihinsel bölünmeye sebep olabiliyor.
- Yalnýz ve izole çocukluk zihinde bölünmeye neden olabiliyor: Son dönemlerde zihinleri bölünmüþ ve çoklu kimlikleri oluþmuþ baþvuranlarýmdan yalnýz geçen çocukluk hikayeleri dinlemeye baþladým. Örneðin bir bað evinde neredeyse tek çocuk olarak büyümek zihni bölücü etki yapabiliyor.
- Çocuðunu asla baþkasý büyütmesin: Anne baba yaþarken bir baþkasýna evlatlýk verilmek veya anne babadan ayrý bir yere gönderilmek de yýkýcý bir travmatik etki yaratabiliyor. Gurbetçi çocuklarýnýn bir kýsmý anne babadan uzakta nene ve dedeler tarafýndan büyütülmesi ya da yeni çocuk doðduðunda bunalan annenin iki-üç yaþýndaki diðer çocuðu anneanne/babaanneye göndermesi de çocukta derin izler býrakabiliyor.
