Geçen hafta bilerek ya da bilmeden meslek gereði veya çevresel etkenlere baðlý olarak çeþitli þekillerde maruz kalýnabilen radyasyonun olumsuz etkilerini azaltmaya yönelik bazý bitkisel çay önerilerinden bahsetmiþtim. Bu hafta ise konuya daha farklý bir yönden bakacaðýz. Kanser radyoterapisi uygulanan hastalarda yan etkilerin hafifletilmesini saðlayabilecek ve tedavi uygulamasýnýn etkinliði artýrabilecek bazý seçeneklerden bahsetmek istiyorum.
Bu konuda öne çýkan bitkilerden biri ginseng kökü. Nazofarinks kanseri hastalarý iki gruba ayrýlarak bir gruba sadece radyoterapi, diðer gruba ise radyoterapinin yaný sýra Kore ginsenginin (bilimsel adý Panax ginseng) polisakaritleri uygulanmýþ. Bir yýl sonra her iki gruptaki hastalarýn da yaþama oraný benzer (yüzde 96.6 sadece radyasyon alanlar; yüzde 100 ginseng ile birlikte uygulananlar) olmasýna karþýlýk, ginseng ile birlikte radyoterapi uygulanan hastalarda doðal katil hücrelerin (doðal baðýþýklýk sisteminin elemanlarý) sayýsýnýn belirgin bir þekilde artýþ gösterdiði tespit edilmiþ. Bir baþka klinik çalýþmada ise servikal (boyun) kanser hastalarýnda Kore ginsengi uygulanmasýyla bilhassa kemik iliði üzerindeki yan etkilerinin önemli ölçüde hafifletilebildiði bildiriliyor.
SAÇ DÖKÜLMESÝNÝ ÖNLEYEBÝLÝR
Klinik çalýþmalarýn haricinde bu bulgularý destekleyen deneysel çalýþmalar da bulunuyor. Radyasyon uygulanan farelerde ginsengin sulu özütünün uygulanmasýyla radyasyona baðlý tüy dökülmesinin azaltýlabildiði ve düþen tüylerin tekrar çýkma hýzýnýn arttýðý gözlenmiþ. Dolayýsýyla insanlarda saç dökülmesinin önlenmesi bakýmýndan yararlý olabilir. Bir baþka çalýþmada ise Amerikan ginsenginin (bilimsel adý Panax quinquefolius) de deneysel radyasyon etkisini önleyebileceði bildiririliyor. Diðer taraftan, bilimsel adý Eleutherococcus senticosus’ olarak bilinen ancak Kore ginsenginden çok farklý bileþime sahip Sibirya ginsenginin etkisinin daha düþük olduðu gözlenmiþ. Rusya’da yapýlan bir klinik çalýþmada Meme kanseri hastalarýnda radyasyon tedavisinin baðýþýklýk sistemi üzerindeki olumsuz etkilerini hafiflettiði bildiriliyor.
KIR ÝÐDESÝ YAÐI DA FAYDALI
Kýr iðdesi (bilimsel adý Hippophae rhamnoides, Ýngilizcesi sea buckthorn) turuncu renkli meyveleri antioksidan etkili karotenoit ve flavonoitler, tohumlarý ise kýymetli bir yað taþýyor. Yaptýðýmýz çalýþmalarda bu yaðýn deney hayvanlarýnda ülser tedavisinde etkili olduðunu tespit etmiþtik. Ayrýca yara iyileþtirici özellikte olduðundan dermatolojik ürünlerde de yararlanýlýyor. Meyve özütünün deneysel olarak hücreleri iyonize radyasyonun etkilerinde koruduðu (etki þekli topoizomeraz I inhibisyonu, redoks modülasyonu, kromatin stabilizasyonu suretiyle) tespit edilmiþ. Bu özütün radyasyon uygulanan farelere verilmesiyle yaþama oraný yüzde 82 iken özüt verilmeyen farelerde yüzde sýfýr, yani hiçbiri kurtulamamýþ. Baþka bir çalýþmada ise önceden kýr iðdesi özütü verilerek koþullandýrýlan farelerde radyasyonun yol açacaðý sperm sayýsý azalmasý ve baðýþýklýk iþlevlerinde azalma gibi sorunlarýn önlenebildiði bildiriliyor.
Diðer taraftan, radyasyonun etkilerini önlediði iddia edilen aloe vera polisakarit özütüyle yapýlan çalýþmalarda boþ ilaç (plasebo) verilen gruba göre bir farklýlýk görülememiþ.
Sonuç olarak, bazý bitkilerin isteyerek ya da istemeden maruz kalýnabilecek iyonize radyasyonun olumsuz etkilerinin önlenmesinde yararlý olabileceði görülüyor. Þüphesiz deneysel bulgularý destekleyici klinik çalýþma sayýsý etkinliðin tam olarak deðerlendirilmesi bakýmýndan yeterli deðil. Diðer bir husus ise radyoterapi alan hastalarda adaptojen (ginseng) etkili bitkilerin olumlu etkileri bulunduðunu gösteren bu klinik çalýþmalarýn sýnýrlý bir toplumda; Çin, Kore ve Rusya’da yapýlmýþ olmasý. Ancak özellikle Kore ginsenginin saðlýðýmýz üzerinde daha önceden de açýkladýðým çok sayýda yararlarý göz önüne alýndýðýnda ginseng uygulamasýnýn her bakýmdan yararlý olabileceðini düþünüyorum.
