Rusya ve Batý

Rusya krizi, Rusya’nýn sadece Türkiye ile yaþadýðý müstakil bir sorun olmaktan ziyade; 2008’den bu yana aktif bir þekilde, 1999’dan bu yana ise ilan edilmeyen ancak bölgesel ve küresel olarak büyüyen bir meselenin parçasýdýr. Bunda, Soðuk Savaþ sonrasýnda ABD’nin þümullü bir Rusya stratejisinin ortaya çýkmamýþ olmasýnýn payý kadar, Rusya’nýn da post-Sovyetler Birliði dünyasýna geçiþindeki sýkýntýlar da bulunmaktadýr. Bir yönüyle, büyük ölçüde 20. yüzyýl zihinsel kodlarýyla hareket eden Rusya, zaman zaman tarihsel arka planýnýn girdaplarýndan çýkmakta zorlanmaktadýr.

Geride kalan süreçte, Sovyetler Birliði’nin çözülmesiyle gerçekleþmesi beklenen Rus normalleþme ve demokratikleþmesi oldukça sorunlu bir þekilde iþledi. Batý büyük ölçüde bu süreci sessiz bir sevinçle izleyerek, zahmetli olmasý için de boþ durmadý. En önemli konu baþlýðý olan ‘nükleer silahsýzlanma’ meselesi, ilk anda heyecan yaratan bir normalleþme yaþadýysa da, tehdit yönetimini ‘nükleer silahlar dýþýna’ taþýyacak bir noktaya da kalýcý anlamda ulaþmadý.

Rusya da, normalleþme sürecinde isteksiz davranmakla kalmayýp, küresel varlýk gösterdiðini düþündüðü bütün alanlarda sorunlarý büyüten aktör olmaktan geri durmadý. Bu yönüyle Rusya post-Soðuk Savaþ ve post-Sovyetler Birliði dönemine yönelmek yerine, neo-Soðuk Savaþ dünyasýnda neo-Sovyetler Birliði reflekslerine yönelmeyi tercih etti. Bu durum, Rusya’nýn siyasi ve ekonomik toparlanmasýný ‘geleceði inþa edecek bir perspektifle’ ele almaktan ziyade, geçmiþi tamir ve ihya etmenin ötesine geçmeyen eðilimini güçlendirdi.

Rusya açýsýndan ilk kýrýlmanýn iþareti olarak görülen 1999 Kosova müdahalesi sonrasýnda, Rus siyasal bakýþ açýsý bütün bölgesel ve küresel sorun alanlarýnda benzer tepkileri verdi. 2008’de Gürcistan’a müdahalesi, Doðu Avrupa füze savunma sistemine verilen tepki, post-Sovyet ülkelerinin Batý ile kurduðu yeni iliþkilerin ve NATO geniþleme stratejisinin Rusya’da sebep olduðu refleksler, Rusya’nýn, Soðuk Savaþ dünyasýna ‘ilan edilmemiþ bir biçimde’ daha fazla yaklaþmasýna yol açtý. Bunun yaný sýra, bütün bu geliþmelerin Rusya tarafýndan salt jeopolitik iliþkiler içerisinde okunmasýný aþacak düzeyde psikolojik kimliðini içine alan, 17. yüzyýldan bu yana Batý iliþkilerini de harmanladýðý bir sosyal muhayyilenin ortaya çýkmasýna yol açtý. Travmalarýn, savaþlarýn, ideolojinin ve emperyal tahayyülün iç içe geçtiði sarmaldan ‘güçlü Rusya’ çýkarma isteði, stratejik hedefe dönüþtü. Kýsa sürede bu toparlanma hayata geçmeyince de, arka bahçesi olarak gördüðü coðrafyalarda, sahip olduðunu düþündüðü tarihsel lisansa yaslanarak müdahaleler, savaþlar ve iþgaller gerçekleþtirmeye baþladý.

Rusya’nýn attýðý adýmlardan ‘nasýl bir stratejinin’ ortaya çýktýðýný anlamakta zorlanan bölge ve dünya ülkeleri, tabiî olarak Rusya müdahalelerini Putin yönetimi üzerinden kiþiselleþtirmek durumunda kaldýlar. Moskova da bu kiþiselleþtirmeyi sahiplenerek derinleþtirmekten geri durmadý.

Bu baðlamda, Rusya’nýn 2008’den bu yana yaptýðý müdahalelerin gerçekten sadece emperyal, ideolojik veya güç gösterisi olduðunu tespit etmek kolay deðildir. Çünkü Rusya’nýn ayný anda emperyal müdahaleler yaptýðý iddia edilebileceði gibi, oldukça daðýnýk bir jeopolitik yol haritasý ortaya çýkartan, istikameti muðlak ve oldukça kötü hesaplanmýþ adýmlarla hareket ettiði de söylenebilir. Yaralarý görünenden çok daha büyük olan Çeçenistan’dan Gürcistan’a, Ukrayna’dan Kýrým’a, Suriye’den Ýran’a Rusya’nýn müdahil olduðu ve varlýk gösterdiði bütün alanlarda Rusya adýna kazanýmdan ziyade bölgesel, küresel ve ekonomik yüklerin oluþtuðu inkâr edilemeyecek bir gerçektir.

Gelinen nokta itibarýyla, Rusya’nýn kendi kendisine ördüðü sorunlu jeopolitik sarmaldan nasýl çýkmayý düþündüðü kadar, Batý’nýn Rusya ile Soðuk Savaþ dünyasýný aþan bir perspektiften konuþup konuþmayacaðý da belirli olacaktýr. Bu aþamada, Rusya ile kendine özgü ve kurucu bir iliþki geliþtirmeyi baþarmýþ Türkiye arasýnda yaþanan sorunun çözülmesi, bütün paydaþlara ciddi bir siyasal alan açma potansiyeli taþýmaktadýr. Rus siyasal muhayyilesi ‘stratejik hedeflerin’ kýsýr döngüsünden sýyrýlýp þümullü bir ‘bölgesel stratejiye’ geçiþi baþardýðý oranda yeni bir sayfa açýlabilir. Elbette ayný sorumluluðu Batý’nýn da gösterdiði bir senaryoda!