Boðazlarýn zorlanmasý ve Rusya’ya giden en kýsa yolun bir an önce açýlmasý; makul bir düþünceydi. Fakat boðazlarýn yalnýzca donanma gücüyle aþýlabileceðini düþünenlere katýlmayanlar da çoktu.
1915’den yaklaþýk on yýl kadar önce de boðazlarýn sadece donanmaya dayanarak zorlanmasý fikri akla gelmiþ; ama bunun ‘çok tehlikeli’ olacaðýna karar verilmiþti. Donanmanýn, ne kadar güçlü olursa olsun; yanýnda kara gücü olmaksýzýn böylesi bir harekâtý baþarabilmesine pek de imkân görülmemiþti doðrusu... Savaþýn çýkýþýndan hemen sonra Osmanlý devleti boðazlarý kapattý. Osmanlý’nýn savaþa katýlmasýnýn hemen ardýndan, daha 3 Kasým’da boðaz giriþindeki yerler; Seddülbahir ile Kumkale itilâf donanmasý tarafýndan bombalandý. Bunun bir faydasý olduðu söylenemezdi; fakat Osmanlý savunmasýnýn güçlendirilmesine vesile oldu. Sadece birkaç hafta sonra Churchill, boðazlara bir saldýrý plâný ile çýkageldi. Osmanlý’ya karþý bir saldýrý için baþkaca seçenekler de vardý. Fakat Ruslar da ýsrarcýydýlar. Rusya; yardým istiyordu. Hem de bir an önce...
ATILGAN BÝR KÝÞÝLÝK
Churchill, plânýnda ýsrar etti. En önemli zýrhlýlar olmaksýzýn da itilâf donanmasý boðazlarý delip geçebilirdi. Bununla birlikte, Ýngiliz donanma komutanlarýndan pek çoðu, bu fikrin cazibesinden hayli uzaktýlar. Bu operasyon gerçekçi deðildi ve baþarýlý olmasý çok güçtü. Haritalar ve plânlar bir kez daha masaya yatýrýldý. Donanma, aðýr ateþ altýnda hýzlý bir geçiþ yapabilirdi. Yeter ki, savunmanýn sabit ve deðiþken topçu tabyalarý zamanýnda imha edilebilsin ve boðaz geçiþini asýl engelleyen mayýnlar da kaldýrýlabilsin... 1915 yýlýnýn daha ilk günlerinde bu plân Ýngiliz savaþ konseyine sunuldu ve yýldýrým hýzýyla kabul edildi.
Fransýzlar da, Ruslar da bu harekâtý sevinerek kabul ettiler. Fransýz donanmasý operasyona katýlýrken; Ruslar da bir gemiyle katkýda bulunacaklardý. Bu arada; bâzý Ýngiliz donanma komutanlarý, bütün bu olup bitene raðmen, plânýn baþarýsý hakkýnda þüpheci tutum takýnmaya devam ettiler. Sadece kuþkular deðil; derin kaygýlar da bu meyanda belirmeye baþladý.
Bir þey yapmak lazýmdý; savaþ kilitlenmiþti. Bu böyle süremezdi. Churchill, harekâttan çok þey bekliyordu ve baþarýdan kuþkusu da yoktu. Madem sadece donanma gücü ile baþarý þansýnýn az olduðu söyleniyordu; o halde bir tümen de asker bulundu. Gerçi bu tümen bir saldýrý gücü olarak düþünülmemiþti; aksine, boðaz tabyalarýnýn imhasýnda kullanýlacak ve karaya ancak gerektiðinde çýkarýlacak bir kuvvet olarak tasarlanmýþtý. Elbette karacýlarýn desteðini talep eden denizcilerin arzusunu karþýlayacak seviyede deðildi; ama hiç yoktan iyiydi kuþkusuz...
O halde harekete geçmek için gün sayýldý. Þubatýn bitimine on gün kala itilâf donanmasý boðaz savunmasýný yoklamaya baþladý. Uzun menzilli toplarla boðazýn giriþindeki tabyalar ateþ altýna alýndý ve donanmanýn önemli bir hasarý görülmeden bazý tabyalarýn imha edildiðine iliþkin raporlar verildi. Bugün bu raporlarýn gerçeði yansýtmadýðýný biliyoruz; ama harekâtýn sürdüðü ertesi gün imha edildiði düþünülen tabyalardan sert karþýlýk gelince, bunun bir hayal olduðu çabuk görüldü. Menzile giren zýrhlýlar savunma topçusunun sert ateþiyle karþýlaþýyordu.
18 MART SABAHI
Mevzileri daha yakýndan dövmek için zýrhlýlar bu kez sahile iyice yaklaþmaya baþladýlar. Mart ayýnýn ilk haftasýndaki operasyonlarda sýký topçu ateþi ile mesafe alýndýðý düþünülmüþtü. Ne var ki, asýl saldýrý günü geldiðinde, bu görüþün de tam bir yanýlgý olduðu ortaya çýktý. Osmanlý topçu bataryalarý ve tabyalarý neredeyse bütünüyle ayaktaydý. Donanma bütün gücüyle savaþtý. Ama nafile...
Bir Ýngiliz subayýnýn yazdýðý gibi...
“Herkes ya da hemen hemen herkes, boðazý zorlayarak geçmenin çýlgýnlýk olduðunu biliyordu sanýrým... Boðazýn en dar yeri mutlaka mayýnlanmýþ olmalýydý. Bombardýmanýn tabyalarý susturduðu, ama toplara pek bir zarar veremediði kanýtlanmýþtý ve susturulmalarýnýn nedeni de, topçularýn ateþ altýnda saklanmalarýydý. Bence koramiralin böyle bir þeyi düþünmesinin tek nedeni, lânet politikacýlarýmýzýn onun üzerindeki baskýsýdýr. Ortak harekât amacýyla 60-70 bin kiþilik büyük bir ordu toplandýðýna ve bu iþ ancak böyle baþarýlabileceðine göre, neden onlar beklenmiyor ki? Þu anda bir saldýrý, insan ve gemi kaybý dýþýnda, eðer baþarýsýzlýkla sonuçlanýrsa, donanmada büyük bir moral kaybý yaratacaktýr ve düþmanýn moralini de çok yükseltecektir. Bunun denenmeyeceðini umarým ve her nedense deneneceðini sanmýyorum.”
Lakin denendi iþte
18 Mart günü öðleden sonra bu deneme tam bir fiyaskoyla sonuçlandý. Önce Fransýz zýrhlýsý Bouvet, mayýna çarptý ve göz açýp kapayana kadar battý. 700 denizciden sadece iki düzine kadarý sað olarak kurtarýlabildi. Ardýndan Ýngiliz kruvazörü Inflexible ile Irresistable zýrhlýsý ard arda mayýna çarptý. Onlarý kurtarmaya giden Ocean da mayýna rastgeldi. Aðýr isabet ve hasar alan gemiler kurtulmaya çalýþýyorlardý. Ama nafile; Ocean da battý. Týpký Irresistable gibi... Üç zýrhlýnýn adeta dakikalar içinde batýp gitmesi, donanma açýsýndan bir felâketti. Inflexible zor da olsa kurtarýlabilmiþti. Dahasý Fransýz zýrhlýsý Gaulois de aðýr hasarlýydý. O gün savaþa katýlan 18 büyük gemiden üçü batýrýlmýþ; üçü de aðýr hasar almýþtý. Uzun süre için artýk savaþamayacak durumdaydýlar. Akþama doðru donanma komutanlýðý, o günün itilâf donanmasý açýsýndan bir yenilgi olduðunu düþünmüþtü; akþam olduðunda ise, kesin bir yenilgiyi kabullenmiþti! Donanma bir daha tek baþýna boðaza yaklaþmayacaktý. Ýþ karacýlara düþecekti!
