Tehlikeli iþlerde çalýþanlar, maruz kaldýklarý tehlikelerden dolayý diðer çalýþanlara göre daha fazla yýpranmaktadýr. Çalýþanlarýn yýpranma/fiili hizmet zammý olan meslekler olmak üzere, bakýma muhtaç aðýr engelli çocuðu olan annelere, gazetecilere erken emeklilik imkaný veriyor.
Diðer bir ifadeyle, tehlikeli ve yýpratýcý bazý iþlerle uðraþanlara diðer çalýþanlara oranla daha erken emeklilik hakký tanýnmaktadýr. Yapýlan iþin maruz kalýnan tehlikesinin diðer iþlerden daha aðýr olmasý sonucunda sosyal güvenlik sisteminde ilave haklar getirilmiþtir. Bu haklar fiili hizmet zammý ya da yýpranma payý olarak adlandýrýlýyor.
Sosyal güvenlik mevzuatýna göre iþi gereði yýprananlar için erken emeklilik hakký saðlamak üzere her bir çalýþma yýlý için 60-90-180 prim ödeme günü ilave edilmektedir. Esasen bir tam çalýþma yýlýnda 360 gün prim ödeme sayýsý varken, yýpranma payý yani hukuki terimle fiili hizmet kapsamýnda olan çalýþanlar için bir yýlda 420-450-540 prim ödeme günü verilmektedir.
Saðlýk çalýþanlarý yýllardýr kendilerine yýpranma payý verilmesi yönünde taleplerini iletmekteydi. Bu hususa iliþkin olarak Cumhurbaþkanýmýz sayýn Recep Tayyip Erdoðan’ýn saðlýk çalýþanlarýna verdiði bir müjde vardý. Böylece daha önce yapýlan açýklamalar doðrultusunda saðlýk çalýþanlarýnýn yýpranma payý hakký TBMM’ne sunulan tasarýda yer aldý.
TBMM Genel Kurulu’nda görüþülecek tasarýnýn kanunlaþmasý halinde “insan saðlýk iþlerinde” çalýþanlar yýpranma payýna ve dolayýsýyla erken emeklilik hakkýna kavuþacak.
Bu düzenlemenin yasalaþmasýndan sonraki süreler için bu haktan yararlanýlabilecek. Geçmiþ yýllardaki çalýþmalar için yýpranma payý verilmeyecek.
Tasarýya göre, “insan saðlýðýna iliþkin iþlerde” çalýþanlar fiili hizmet kapsamýnda olacak, her bir tam yýl için 60 günlük yýpranma payý verilecek.
1219 Sayýlý Kanun’a tabi doktorlar, 6283 Sayýlý Kanun’a tabi hemþireler, 6179 Sayýlý Kanun’a tabi eczacýlardan saðlýk mensubu sayýlan, insan saðlýðý için koruyucu, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde çalýþanlar kapsamda olacak.
Fiili hizmet süresi zammý kapsamýnda sayýlan iþ veya görevlerde çalýþan sigortalýlarýn fiili hizmet süresi zammýndan yararlanabilmesi için yasada belirtilen iþyerlerinde ve belirtilen iþleri fiilen yapmasý gerekmektedir. 5510 sayýlý Kanun'a göre yýpranma payý olan meslekler;
1) Kurþun ve arsenik iþlerinde çalýþanlar 60-90 gün,
2) Cam fabrika ve atölyelerinde çalýþanlar 60 gün,
3) Cýva üretimi iþleri sanayinde çalýþanlar 90 gün,
4) Çimento fabrikalarýnda çalýþanlar 60 gün,
5) Kok fabrikalarýyla Termik santrallerde çalýþanlar 60 gün,
6) Alüminyum fabrikalarýnda çalýþanlar 60 gün,
7) Demir ve çelik fabrikalarýnda çalýþanlar 90 gün,
8) Döküm fabrikalarýnda çalýþanlar 60 gün,
9) Asit üretimi yapan yerlerde çalýþanlar 90 ile 180 gün,
10) Madenlerin yer altýnda çalýþanlarý 180 gün,
11) Radyoaktif ve doðal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler radyoiyonizan maddelerle veya bütün diðer korpüsküler emanasyon kaynaklarý yapýlan iþler ile yapýlan iþlerde çalýþanlar 90 gün,
12) Su altýnda çalýþanlar 60 gün,
13) Türk Silahlý Kuvvetlerinde, Jandarma Genel Komutanlýðýnda, Sahil Güvenlik Komutanlýðý’nda subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaþlar ve sözleþmeli erbaþ ve erler 90 gün,
14) Emniyet ve MÝT mensuplarý 90 gün,
15) Ýtfaiye veya yangýn söndürme iþlerinde çalýþanlar 60 gün,
16) Basýn Kartý Yönetmeliði'ne göre çalýþan gazeteciler 90 gün,
17) TRT'de Basýn Kartý Yönetmeliði'ne göre çalýþanlar 90 gün,
18) Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama organý üyeleri ile dýþarýdan atanan bakanlar 90,
19) Ceza Ýnfaz Kurumlarýnda çalýþanlar 90 gün gün fiili hizmet zammý alýyor.
Þimdi ise eklenecek “20” nolu bent ile “insan saðlýðýna iliþkin iþler” de kapsama girmiþ olacak.
Çalýþmanýn yýpranma payý kapsamýnda deðerlendirilebilmesi için, sigortalýnýn kapsamdaki iþyerleri ile birlikte belirtilen iþlerde fiilen çalýþmasý ve söz konusu iþlerin risklerine maruz kalmasý þarttýr.
Yýpranma payý kapsamýnda olan iþyerlerinde çalýþan sigortalýlarýn çalýþýlan ayýn bazý günlerinde kapsam dýþý iþlerde geçen süreleri ile kapsamda olan iþlerde fiilen çalýþmayarak risklerine maruz kalmadýklarý süreler yýpranma payýndan sayýlmamaktadýr.
Yani genel anlamda 2429 sayýlý Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkýnda Kanunda belirtilen tatil günleri, yýllýk izin, ücretsiz izin veya ücretli izin, sýhhi izin, eðitim kurs süreleri yýpranma payýndan sayýlmamaktadýr.
