Bestekar profilini incelersek çoðunun melankolik, romantik ve þýp sevdi olduklarýný görürüz. Bu durum rastlantýsal mý yoksa genetik bir miras mý?
Bestekar mý melankoliktir yoksa melankoli mi bestekar eyler? Bu soru yaratýcýlýk ve psikiyatrinin temel sorularýndan biridir. Musiki tarihimizdeki bestekâr profilini incelersek çoðunun melankolik, romantik, hassas, içli ve birazcýk da þýp sevdi olduklarýný görürüz. Onlarýn bu yönleri kendisini eserlerinde de gösterir. Bu bir rastlantý mýdýr yoksa bestekârlýðýn doðasýnda mý vardýr bilinmez, hala araþtýrýlmaktadýr.
Melankoli geni etkili
Psikopatoloji ve sanat üzerine yapýlan genetik çalýþmalar yaratýcýlýk geniyle birçok psikiyatrik hastalýk geninin ortak olduðunu ortaya koyuyor. Özellikle Melankolik Depresyon ve Manik Depresif Bozukluk bu rahatsýzlýklar kategorisindedir. Yani sanatçýlar bir yandan yaratýcýlýðýn ayrýcalýðýna sahipler öbür yandan da ruhsal hastalýk riskiyle karþý kaþýyalar. Peki, hasta olduklarý için mi yaratýcýlar yoksa yaratýcý olduklarý için mi hastalanýyorlar? Burada kiþinin gideceði yolu biyolojik ve çevresel unsurlar belirliyor. Eðer kiþi yaratýcýlýðýný besleyecek bir ortamda yaþama þansý bulabiliyorsa bestekâr, þair, ressam, yazar, bulamýyorsa hasta oluyor. Osmanlýda sanatkârlarýn, bestekârlarýn, musikiþinaslarýn saray tarafýndan himaye edilmesinin esprisi esasen budur: Yaratýcýlýðý ve sanatkârý teþvik. Yüzyýllardýr var olan bu kültürel sermaye ancak bu sayede oluþturulabilmiþtir. Itrîler, Dedeler, Hacý Arif Beyler bu sayede ölümsüz eserler verebilmiþtir. Hüznü en iyi anlatan romantik dönem bestekârýmýz Hacý Arif Bey, hayatýný incelediðinizde hüzünle sevinç arasýnda gidip gelen bir ömür yaþadýðýný görürsünüz. Çeþm-i Dilber Hatun’a vurulmuþ, ama karþýlýk bulamamýþ ve üstelik evlendikten sonra terk edilmiþ. Bu hüznü notalara dökmüþ ve musikimizin ilk “zalim” temalý þarkýsý çýkmýþ: Niçin terk eyleyip gittin a zalim / Seni sevmek midir vebalim.
Üç eserde ilginç benzerlik
Ýlginçtir ki Hacý Arif’in öðrencisi Lem’î Atlý ve onun öðrencisi Selahattin Pýnar da ayný kaderi paylaþmýþtýr. Lem’i Atlý kendisini terk eden karýsý için: Bir kendi gibi zalimi sevmiþ yanýyormuþ / Duydum ki beni þimdi o vefasýz anýyormuþ þarkýsýný, Selahattin Pýnar da Afife Jale için: Nereden sevdim o zalim kadýný / Bana zehretti hayatýn tadýný þarkýsýný bestelemiþtir. Yine ilginç bir tesadüftür ki bu üç þarký da kürdilihicazkar makamýnda bestelenmiþtir.
PERA MÜZESÝNDE HACI ARÝF BEY KONSERÝ
Eðer hayatýn debdebesinden bir an sýyrýlýp kendinizi musikinin güzelliðine býrakmak istiyorsanýz bugün saat 15:30’da Pera Müzesi Oditoryumunda icra edeceðimiz Hacý arif Bey konserine bekliyorum. Prof. Dr. Alâeddin Yavaþca Hoca’nýn da teþrif edeceði konserin misafir solisti Münip Utandý. Bu arada yeni yýlýn bütün insanlýða hayýr, sulh ve huzur getirmesini temenni ediyorum.
