İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi her zaman çok iyi yürümeyebilir. Zaman zaman işçi veya işverenden kaynaklanan nedenlerle anlaşmazlıklar yaşanabileceği gibi, iş sözleşmesinin sona erdirildiği de görülebilmektedir. İşverenlerin bazen işçiden savunma almadıkları, işçiye kendini ifade etme ve konuyla ilgili görüşleri ifade fırsatı vermedikleri görülmektedir.
Oysa ki, işçiye kendini ifade ve savunma fırsatı verilmesi bir eksikliği veya aksaklığı giderme imkanı sağlayabileceği gibi, işverenin de olası bir yargı sürecinde dayanağını oluşturacaktır.
İş Kanunu’nun 18. Maddesi’ne göre işçinin iş sözleşmesini feshetmek isteyen işveren işçinin yetersizliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. İş Kanunu’na göre işçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle hizmet sözleşmesinin feshinden önce, hakkındaki iddialara karşı savunmasının alınması önkoşuludur. Başka bir ifadeyle, iş sözleşmesi işçinin davranışı/verimiyle ilgili bir nedenle feshediliyorsa, ona önce hakkındaki iddialara karşı savunma fırsatı verilmelidir.
İşletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanarak yapılan fesihlerden önce değil, sadece “işçinin davranışı, yetersizliği veya verimi ile ilgili nedenlerden” kaynaklanan sebeplerle feshi halinde “savunmasının alınması” şartını aramıştır.
Başka bir ifadeyle, işletme veya işin gereklerine dayanan fesihlerde savunma alma zorunluluğu bulunmamaktadır.
İşçiden savunma alınmadan iş sözleşmesi feshedilirse; “sürelere uyulmuş, fesih bildirimi yazılı yapılmış, sebep de gerçekten geçerli olsa bile, şekil noksanlığı sebebiyle fesih geçersiz sayılabilir”. Yani savunma alınmadığı takirde işçi işe iade edilecektir.
Savunma alınmadan iş sözleşmesi işçinin davranışı veya veriminden kaynaklanan geçerli nedenle feshedilememelidir. Bu bağlamda savunma, feshin geçerlilik şartıdır.
İşveren, işçinin iş sözleşmesini feshetmeden önce, işçiyi “yazılı” olarak savunmasını yapmak üzere davet etmesi, davet yazısında “davranışı veya verimi” ile ilgili işten çıkarma sebebini “açık ve kesin bir şekilde belirtmesi, belirtilen yer, gün ve saatte hazır bulunmadığı veya yazılı bir savunma vermediği takdirde savunmadan vazgeçmiş sayılacağını belirtmesi gerekir. Başka bir ifadeyle, işçiye fesih nedeni açıklanmalı, savunma için makul bir süre tanınmalı ve bu süre içinde yazılı savunmasını vermesi halinde savunma hakkından vazgeçmiş sayılacağına ilişkin bilgilendirilme yapılmalıdır.
İşçinin iş sözleşmesinin feshedilmesi düşünülüyorsa bu durumda fesih yazısında gerekçeler net olarak ortaya konmalı ve feshin neden yapıldığı işçiye yazılı olarak bildirilmelidir. Daha sonra işverenin fesih gerekçesini değiştirmesi söz konusu olmayacağından ne gerekçeyle fesih yapıldığı mutlaka detaylı şekilde yazılmalıdır.
Fesih yazısında geçerli nedenin hem işçiden hem de işyerinden kaynaklandığı belirtiliyorsa savunma zorunluluğu bulunmaktadır.
Savunma ile işçiye, davranış ve yetersizliğinin gerekçelerini anlatması ve işverenin fesih kararını etkilemesi imkânı sağlanacaktır.
Savunmanın şekli ve usulü hakkında özel bir hüküm getirilmemiştir. Bu durumda sözlü de savunma yapılabilir. Ancak, savunmanın yazılı alınması ispat açısından daha doğru olacaktır.
